Πρέπει να δούμε τους Βαλκάνιους Κόσμους σαν μια πρώτη απόπειρα να ενταχθούν τα Βαλκάνια στο ιστοριογραφικό πεδίο της παγκόσμιας ιστορίας. Και αυτό αποτελεί ένα ιστοριογραφικό παράδοξο: η παγκόσμια ιστορία ως ιστοριογραφικό είδος αναδύθηκε ακριβώς μέσα από την κριτική στον Ευρωκεντρισμό. Αυτό όμως που κάνει ως πολιτικό αίτημα και ιστοριογραφικό εγχείρημα μαζί ο Γιουγκοσλάβος ιστορικός είναι να δείξει ότι εάν η Παλαιά Ευρώπη ταυτίζεται με τα Βαλκάνια, τότε δεν μπορεί να υπάρξει ούτε Νέα χωρίς αυτά. Όπως ο ίδιος το περιγράφει κωδικοποιημένα: «Η αποτυχία συμπόρευσης της πρώτης Ευρώπης (των Βαλκανίων) με τη νέα Ευρώπη μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει πια καθόλου Ευρώπη παρά μονάχα καπιταλισμός».

Το επιχείρημα αυτό είναι υποταγμένο στη λογική του ευρωκεντρισμού ή αποτελεί το ακριβώς αντίθετό του, να υπενθυμίζει δηλαδή ότι Ευρώπη δεν είναι μόνο η Δυτική και η Κεντρική Ευρώπη, αλλά και η Ανατολική και η Νοτιοανατολική; Κάποιος θα μπορούσε να είναι κριτικός απέναντι στην πολιτική διάσταση αυτού του αιτήματος. Αλλά κανείς δεν μπορεί να μην αποδεχθεί το εξής: ότι αυτή η δραματική στιγμή της πρόσφατης ιστορίας των Βαλκανίων οδήγησε τον Στογιάνοβιτς να συγγράψει την μέχρι τώρα μοναδική ολιστική-«παγκόσμια» ιστορία της χερσονήσου, την μοναδική που δεν ακολουθεί την πεπατημένη της γραμμικής αφήγησης. Για αυτό και μόνο αξίζει να διαβαστεί.

Δημήτρης Σταματόπουλος