Γράφοντας ποίηση θυμίζω τον σκαντζόχοιρο του Ντεριντά
ΤΟ ΑΔΙΑΝΟΗΤΟ ΤΙΠΟΤΑ
Έχουν οι λέξεις νόημα;
Όλες οι λέξεις έχουν νόημα;
Ένα νόημα έχουν ή πολλά;
Ποιος μας το βεβαιώνει;
Κι αν έτσι είναι
τι θα πει ή λέξη τίποτα;
Τίποτα δηλαδή, σημαίνει τίποτα;
Τίποτ’ άλλο;
Υπάρχει άλλο και τι μπορεί να είναι αυτό εκτός
από το στείρο αντώνυμο του όλα;
Μήπως το τίποτα υποκρύπτει
κάτι τι;
Ένα κατάλοιπο μιας άγνωστης ουσίας;
Ένα ομοίωμα κενού που αξίζει
να το ζήσεις;
Το θέμα είναι
μη συμβεί και ταυτιστείς ποτέ σου
με το τίποτα
Τότε θα ξέρεις
Όπως εγώ, εκείνη τη νεκρή στιγμή
που ’φυγες σαν τον κλέφτη
στραγγίζοντας κενό μες στο κενό
Ένα κενό γεμάτο τίποτα
που σ’ εξωθεί ηρωικά να νιώσεις
τιποτένιος
Ερωτήματα, πολλά ερωτήματα προκύπτουν από τη νέα, έβδομη, ποιητική συλλογή της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου, Ευδαίμων Αραβία. Κι ένας υπαρξιακός 15σύλλαβος (Ένα κενό που σ’ εξωθεί [ηρωικά] να νιώσεις τιποτένιος) έρχεται να αποδώσει το ατομικό μέσα στα συλλογικά αδιέξοδα. Ίσως κι αυτός να ’ναι ο ρόλος της ποίησης: να επισημαίνει τα υποσυνείδητα που διαλανθάνουν της προσοχής μας. Και να παραθέτει με ακριβείς λέξεις όσα πολλά πλημμυρίζουν από συναίσθημα: ...Ψυχή περίκλειστη/ ούτε φοβισμένη ούτε γενναία/ ούτε ενσαρκωμένη ούτε ασώματη/ Αναδιπλώνομαι πάνω στο χώμα/ ψάχνοντας την αλήθεια/ αφανώς/ πριν με προπηλακίσουν/ οι εγκάθετες σιωπές/ Μα η αλήθεια δεν είναι αυτοσκοπός/ Σκοπός μου το συμβάν/ Το ποίημα είναι το νόημα ως συμβάν/ και το συμβάν ως μη νόημα («Το Συμβάν»).
Η Τζένη Φουντέα-Σκλαβούνου καταφέρνει να αποδώσει με πειστικότητα όσα περνούν μέσα από το φάσμα της ζωής: τα όνειρα και τις διαψεύσεις και το κάνει με έναν απλό εύστοχο άμεσο και περιεκτικό λόγο βλ. το ποίημα «Υδάτινος κόσμος»: Σε κάθε σταγόνα της βροχής/ που πέφτει/ αντιστοιχεί ένα δάκρυ της ψυχής/ που υψώνεται/ Παραπλανητική ομοιότητα/ Τα φυσικά φαινόμενα ποτέ/ δεν απατούν.
Η συλλογή χωρίζεται σε δύο ενότητες: «Ανώμαλα ρήματα» με 36 ποιήματα και «Αποκάλυψη τώρα» μια ενιαία σύνθεση σε τέσσερα μέρη που επιχειρείται με λόγο συμβολικό να προσδιοριστεί διαχρονικά η θέση και ο ρόλος της γυναίκας: [ ] Γυναίκα βέβηλη, ανήθικη, χυδαία/ Πώς να τους εξηγήσω;/ Ως θήλεια ύπαρξη ούτε όνομα είχα ούτε ζωή / Αόρατος ο εραστής, μία η επιλογή/ Βουτιά μπροστά στο άδηλο μέλλον/ Η Ιστορία ήρθε ξανά στα ίσα της [ ].
Ευρύ το φάσμα όσων συντρέχουν τη νέα συγγραφή της: από τον Νίτσε (βλ. το «Ιδού ο Άνθρωπος»), τον Λακάν, τον Ντεριντά, τον Χάρολντ Πίντερ... μέχρι την επίκληση του lex naturalis, την αναφορά στον εμβληματικό Μπέργκμαν και στο κλασσικό του δράμα «Σκηνές από ένα γάμο».
Σε μια από τις ωριμότερες στιγμές της η ποιήτρια αναδιατάσσει τα συμβάντα πασχίζοντας να υπερβεί τα όρια ενδεχομένως και τους απαράβατους γραμματικούς κανόνες προκειμένου να μιλήσει δίχως διλήμματα για καταστάσεις που διαδέχονται η μια την άλλη φορτίζοντας την ύπαρξή μας μέσα από μια σχέση διαλεκτική φθοράς, χαμένων παραδείσων, ονείρων και διαψεύσεων, θανάτου και έρωτος: βλ. «Μονογραφία»:
Μονόχρωμες μέρες
μονοσύλλαβες ανάσες
Μονότονες ερωτήσεις
μονόφθαλμες απαντήσεις
Μονόχορδη μουσική
μονοσήμαντος στίχος
Μονόφωτο χθες
μονοπύρηνο αύριο
Ζωή κι αυτή
Μονοδιάστατη
Μόνο έρωτες
Ίχνος αγάπης.
Μ
"Η Ευδαίμων Αραβία της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου"
Εισαγωγή του Κώστα Κρεμμύδα
Αναδιπλώνομαι πάνω στο χώμα
ψάχνοντας την αλήθεια
αφανώς
πριν με προπηλακίσουν
οι εγκάθετες σιωπές
Μα η αλήθεια δεν είναι αυτοσκοπός
Σκοπός μου το συμβάν
Το ποίημα είναι το νόημα ως συμβάν
και το συμβάν ως μη νόημα
«Arabia Felix» (Εύφορη/ Ευτυχισμένη/ Ευλογημένη/ Γόνιμη Αραβία), ήταν ο όρος που χρησιμοποίησαν οι γεωγράφοι της εποχής για να περιγράψουν τη Νότια Αραβία, σημερινή Υεμένη με τους κατοίκους της να ποδοπατιούνται έως θανάτου διεκδικώντας το ελάχιστο μιας ανθρωπιστικής βοήθειας: «Ανάμνηση ολοζώντανη/ έρχεται κι επανέρχεται/ τροχίζει νόμους και αρχές/ με ξεστρατίζει πέρα από κάθε λογική/ κάνει την Κόλαση να μοιάζει σαν/ την Ευδαίμονα Αραβία». Πόλεμοι, εμφύλιες διαμάχες, χαρακώματα, ερωτήματα –συχνά αναπάντητα– να μεγεθύνουν το μέσα μας κενό, την απορία, τις παρωδίες της ιστορίας (προσωπικής και συλλογικής) που λειτουργεί άλλοτε ως τραγωδία ή δράμα και συχνά ως φενάκη. Υποχρεωμένοι ωστόσο να διαλευκάνουμε ή έστω απλά να αναρωτηθούμε «αν έχουν νόημα οι λέξεις» (βλ. «Το αδιανόητο τίποτα»), γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω και μέσα μας (βλ. «Η φάρσα»).
Δεν είναι στις προθέσεις της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου να μιλήσει για διεθνή πολιτική κι άλλα παρόμοια. Παραβολή και προβολή στα εσώτερα του ανθρώπινου είναι επιχειρεί καθώς διεθνοποιείται ο φόβος και η φρίκη, καθώς διευρύνεται η μοναξιά κι ο πόνος του επί γης ανθρώπου: Προσέχω πάντως/ να μη σηκώνω το βλέμμα μου ψηλά/ Παραμονεύει ουρανός/ αναπότρεπτα τεφρός.
Τα υλικά της νέας, έβδομης, ποιητικής της συλλογής απλώνονται μαζί και μέσα στο κάθε ποίημα. Διατρέχουν τις λέξεις της, διαλέγονται κατά μόνας με «μονοσύλλαβες ανάσες, μονόφθαλμες απαντήσεις, μονοσήμαντους στίχους». Μια διαρκής προσπάθεια «μεταποίησης της πραγματικότητας».
Ευρύ το φάσμα όσων συντρέχουν τη νέα συγγραφή της: από τον Νίτσε (βλ. το «Ιδού ο Άνθρωπος»), τον Λακάν, τον Ντεριντά, τον Χάρολντ Πίντερ... μέχρι την επίκληση του lex naturalis (το φυσικό δίκαιο αυτό που ενυπάρχει μέσα στην ανθρώπινη φύση πέρα από τους θεσπισμένους νόμους του κράτους), την αναφορά στον εμβληματικό Μπέργκμαν των νιάτων μας, τη σχισμένη χλαίνη του στρατιώτη ή το νεογέννητο στον προσφυγικό καταυλισμό.
Δεν είναι ότι συρρικνώνεται ο χρόνος και πρέπει να προλάβεις να οριστεί η θέση σου εντός ή εκτός του, είναι που έχει στερέψει μέσα μας το οξυγόνο επαφής: Δρόμοι ανάδρομοι/ Πόλεις φυλακές/ Κτίρια ιδρύματα/ Παράθυρα θεόκλειστα μέρα και νύχτα/ Φίμωτρα, μάσκες, προσωπεία/ Μάτια στεγνά, αναμνήσεις υγρές/ Ατμόσφαιρα στις αποχρώσεις του μοβ/ Αέρας είδος εν ανεπαρκεία/ Με κομμένη την ανάσα άπαντες αποζητούν/ Λίγες παστίλιες οξυγόνου.
Σε μια από τις ωριμότερες στιγμές της η ποιήτρια αναδιατάσσει τα συμβάντα φροντίζοντας/πασχίζοντας να υπερβεί τα όρια ενδεχομένως και τους απαράβατους γραμματικούς κανόνες προκειμένου να μιλήσει δίχως διλήμματα για την τρίτη αρχή της αριστοτελικής λογικής που δεν ερμηνεύει κατ’ ανάγκη και κατά περίσταση πάντα με τρόπο ορθολογικό τ’ ανθρώπινα: Τι μεσολάβησε κι ο κόσμος έγινε/ απέραντο νεκροταφείο;/ Ποιο έγκλημα διέπραξα/ κι έπαψα ν’ ανασαίνω/ τη νύχτα εκείνη που ανακάλυψα/ πως δεν το έχω ανάγκη πλέον;
Στην 2η ενότητα με τον τίτλο «Αποκάλυψη τώρα» επιχειρεί μέσω μιας ποιητικής (και εν πολλοίς αυτοβιογραφικής) μυθοπλασίας να αυτοπροσδιορίσει τη θέση και το ρόλο της ως γυναίκας προβάλλοντας μέσω του συμβολισμού της στο πρόσωπο της Ιωάννας της Λωρραίνης και της Πάπισσας Ιωάννας να μιλήσει για τα σύγχρονα που την αφορούν. Ένα παιχνίδι: Πλαστοπροσωπία και παραπλάνηση/ Γυναίκα βέβηλη, ανήθικη, χυδαία/ Πώς να τους εξηγήσω;/ Ως θήλεια ύπαρξη ούτε όνομα είχα ούτε ζωή / Αόρατος ο εραστής, μία η επιλογή/ Βουτιά μπροστά στο άδηλο μέλλον/ Η Ιστορία ήρθε ξανά στα ίσα της// Γεννήθηκα στα/ χίλια εννιακόσια τόσα/ Θα πεθάνω στα / δύο χιλιάδες τόσα/ Δεν προσποιούμαι, δεν μεταμφιέζομαι/ Με λένε ακόμα Ιωάννα/ Κι ο έρωτας;/ Πάντα κυρίαρχος, πάντα αρσενικός/ Περιδεής, προδοτικός/ Σαν να μην πέρασε μια μέρα.
Ολοκληρωμένο βιβλίο. Από τις σημαντικές στιγμές της σύγχρονης ποίησης.
Το έργο του εξωφύλλου της Βιολέτας Γαζέα είναι ακρυλικό, έχει διαστάσεις 50Χ70 και τίτλο "Ενθύμησις" , έτους 2018.
