Το 1953 η Αγγλία ετοιμάζεται, με τελετές και πανηγύρεις, να υποδεχτεί στον θρόνο της τη νέα βασίλισσα, την Ελισάβετ Β΄. Στη μικρή πόλη Μπλέσφορντ, όμως, η οικογένεια του Μπιλ Πότερ δείχνει πολύ μεγαλύτερο ενθουσιασμό για το τοπικό καλλιτεχνικό φεστιβάλ, που πρόκειται να διεξαχθεί τις ίδιες μέρες με τη Στέψη.
Ο πατέρας, Μπιλ Πότερ, λάτρης της ποίησης, καθηγητής λογοτεχνίας στο προοδευτικό σχολείο της περιοχής, άνθρωπος ιδιαίτερα καλλιεργημένος αλλά και αυστηρός, ασυμβίβαστος και αυταρχικός, νιώθει τον κόσμο του να καταρρέει: η μεγάλη του κόρη, η Στέφανι, εγκαταλείπει μια πολλά υποσχόμενη πανεπιστημιακή καριέρα για να παντρευτεί, παρά τη θέληση του πατέρα της, έναν κάπως άξεστο αλλά τρυφερό και γεμάτο κατανόηση ιερωμένο. Η δεύτερη κόρη του, η Φρεντερίκα, ετοιμάζεται για το πανεπιστήμιο, είναι ευφυής και φλογερά φιλόδοξη, και θα υποδυθεί την «Παρθένο Βασίλισσα», την Ελισάβετ Α΄, στο έργο που ανεβάζει, στο πλαίσιο του φεστιβάλ, το τρομερό παιδί της επαρχίας, ο Αλεξάντερ Γουέντερμπερν. Η Φρεντερίκα, που επιθυμεί απεγνωσμένα τη χειραφέτησή της και αποζητά διακαώς να χάσει την παρθενιά της, ερωτεύεται τον γοητευτικό συγγραφέα. Αυτός ευχαρίστως θα την απάλλασσε από την παρθενιά της, αν δεν υπήρχε η περίπλοκη σχέση του με μια παντρεμένη γυναίκα και η αδυναμία του να συνδεθεί ερωτικά, χωρίς αμφιθυμίες και άγχη. Ο γιος τού Μπιλ Πότερ, ο Μάρκους, μοναχικός έφηβος που ζει μια δική του, μυστική, γεμάτη οράματα ζωή, θα παρασυρθεί σε μια επικίνδυνη σχέση με έναν αλλόκοτο καθηγητή του, που θα προσπαθήσει να τον εισαγάγει στον προσωπικό του, διαταραγμένο κόσμο. Το μυθιστόρημα, πρώτο της Τετραλογίας της Φρεντερίκα Πότερ, διασταυρώνει δεξιοτεχνικά τους παράλληλους βίους των ηρώων του, συνδυάζοντας πνευματικές και σαρκικές αναζητήσεις και απολαύσεις, ελισαβετιανό δράμα και σύγχρονη κωμωδία, παράδοση και νεωτερικότητα. Η ευφυΐα, το πάθος, η επιθυμία, ο φόβος της ματαίωσης και του θανάτου, οι ελπίδες και οι ψευδαισθήσεις σημαδεύουν τις βεβαιότητες και τις αμφιβολίες μιας ολόκληρης γενιάς.
Η Α.S. Byatt, μέσα από την ιστορία μιας σαγηνευτικής, χαρισματικής, αλλά και διχασμένης οικογένειας, ζωντανεύει τη μεγάλη διανοητική και ηθική μεταβολή που συντελείται στην Ευρώπη, στην αυγή της δεκαετίας του ’60.
* * *
Μιλώντας για την Εμμονή, η Μπάιατ παρατηρούσε ότι είναι το μόνο μυθιστόρημα που έγραψε με πρόθεση να το κάνει αγαπητό στο κοινό. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Όσο λαμπρό κι αν είναι, όμως, αυτό το βιβλίο, δεν συνοψίζει μόνο του το βάθος ενός έργου που άρχισε να γράφεται πολύ πριν από το μπεστ σέλερ της Εμμονής.
Από τις πιο σαγηνευτικές όψεις αυτού του οικοδομήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας πέτυχε να συγκατοικήσουν στο έργο της όλες οι διαστάσεις της πραγματικότητας: από τον κόσμο του πνεύματος, με την πολυπλοκότητά του, ώς το σαρκικό σύμπαν, το οποίο η Μπάιατ περιγράφει με απίστευτο ταλέντο.
Η «Τετραλογία της Φρεντερίκα Πότερ» αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της συγγραφέως. Η φιλοδοξία αυτού του εγχειρήματος (ο κάθε τόμος είναι αριστουργηματικός) συνίσταται στην αναπαράσταση των κραδασμών της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής στην Αγγλία, από τη δεκαετία του ’50 ώς τη δεκαετία του ’80. Αλλά δεν υπάρχει τίποτα το άνυδρο ή εξαϋλωμένο στα βιβλία της Μπάιατ, κάθε άλλο.
Η Μπάιατ κατόρθωσε να δώσει, κατά τον τρόπο των αγαπημένων της ζωγράφων όπως ο Ματίς, υπόσταση και χρώμα ακόμα και στους πιο απαιτητικούς συλλογισμούς της, αναζητώντας πάντα, όπως η ίδια έλεγε, την ακριβή σχέση των λέξεων με τα πράγματα.
Raphaëlle Rérolle
Le Monde, 19.11.2023
* * *
Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο της Εμμονή και ετοιμάζεται το Still Life, δεύτερο μυθιστόρημα της Τετραλογίας της Φρεντερίκα Πότερ.
