Μόσχα, ΕΣΣΔ. Ο πολιτισμός έχει τεθεί στην υπηρεσία του κράτους. Ο Βλαντίμιρ Κατούτσκοφ και ο Πάβελ Γκολτσένκο, στα είκοσί τους, γνωρίζονται τυχαία ένα βράδυ. Ο πρώτος είναι λογοκριτής στην Γκλαβλίτ, την υπηρεσία που αποφασίζει τι θα κυκλοφορήσει και τι όχι. Ο δεύτερος είναι μηχανικός προβολής στον κινηματογράφο της Γκοσκινό ‒της Κρατικής Επιτροπής Κινηματογράφου–, όπου συχνάζουν οι αξιωματούχοι του Κόμματος. Πρόκειται για δύο υπηρεσίες στις οποίες καθημερινά απαγορεύονται, περικόπτονται, ελέγχονται τα έργα μιας νέας γενιάς συγγραφέων και σκηνοθετών που προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους μετά τον θάνατο του Στάλιν.
Ο Βλαντίμιρ Κατούτσκοφ, αποκαρδιωμένος από το σύστημα, αποφασίζει να το υπονομεύσει, με όλο το ρίσκο που συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Βάζοντας, μάλιστα, σε κίνδυνο και όσους τον περιβάλλουν. Οι Κόκκινες ψυχές είναι ένα μυθιστόρημα-φόρος τιμής στους πιο ανεξάρτητους Σοβιετικούς καλλιτέχνες, τους «διαφωνούντες» και τα αριστουργήματα που μας παρέδωσαν. Αλλά είναι και μια ωδή στη φιλία: τη φιλία που ενώνει, μέσα από τις δοκιμασίες και τον χρόνο, τον Ρώσο Βλαντίμιρ Κατούτσκοφ και τον Ουκρανό Πάβελ Γκολτσένκο.
***
Φιλόδοξο πρώτο μυθιστόρημα, μεγάλη τοιχογραφία της καθημερινής ζωής στη Μόσχα, από τον θάνατο του Στάλιν ώς την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο συγγραφέας, με χιούμορ, μπολιάζει την αφήγησή του με παιγνιώδη ζωντάνια, αφήνει να ακουστεί η φωνή του, προδίδει τη συνενοχή του τόσο με τους χαρακτήρες του όσο και με τους αναγνώστες, και στέκεται πάντα δίπλα στους καθημερινούς ήρωές του, χωρίς ποτέ να τους κρίνει. Ο Γκρεβεγιάκ μάς βάζει να ζήσουμε πλάι σε αυτούς τους ανθρώπους, η ζωή των οποίων, στο σοβιετικό καθεστώς, γίνεται ένα με την αποτυχία ενός ονείρου ‒ χωρίς όμως, ούτε για μία στιγμή, να υπαινιχθεί ότι δεν άξιζε να τη βιώσει κανείς. Μένοντας όσο πιο κοντά γίνεται στις ελπίδες τους, τους συμβιβασμούς τους, ή τις απόπειρές τους για παθητική αντίσταση, διασώζει τις γκρίζες ζωές αυτών των «κόκκινων ψυχών».
Le Monde
Χρονικό της πολιτικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής στη Σοβιετική Ένωση, οι Κόκκινες ψυχές είναι πρωτίστως ένα εντυπωσιακό μυθιστόρημα, πυκνό και συναρπαστικό. Στη μεγάλη ιστορία του κόσμου υπεισέρχεται η καθημερινή ζωή του συντρόφου Βλαντίμιρ. Μα και άλλοι χαρακτήρες, πραγματικοί ή φανταστικοί, όλοι αξιαγάπητοι και μυστηριώδεις.
Ένα εξαίσιο βιβλίο, ήρωας του οποίου δεν είναι ούτε ο Κατούτσκοφ ούτε ο Σολζενίτσιν, αλλά η ίδια η λογοτεχνία.
Le Figaro
Εντυπωσιακό πρώτο μυθιστόρημα υπό την αιγίδα του Γκόγκολ, με κεντρικό ήρωα έναν δημόσιο υπάλληλο που είναι ταυτόχρονα φοβερός αναγνώστης, παλιόμουτρο και ωραίος τύπος. Ταξιδεύουμε σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια: έναν κόσμο όπου τα λογοτεχνικά περιοδικά τυπώνονταν σε εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ ο Ήρεμος Ντον σε 50.000.000· όπου θαρραλέοι διαφωνούντες ριψοκινδύνευαν για να διανείμουν τα σαμιζντάτ· όπου το πολυσέλιδο χειρόγραφο Ζωή και πεπρωμένο πέφτει στη μαύρη τρύπα, παρά τη συγκίνηση που γεννά στον λογοκριτή η ανάγνωση των σελίδων του· όπου ένα απλό τηλεφώνημα του Αραγκόν οδηγεί στην απαγόρευση της Πανούκλας· όπου ο Σολζενίτσιν, χάρη στον Χρουστσόφ, κατορθώνει να εκδώσει το Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς.
Ο Γκρεβεγιάκ δεν βλέπει αφ’ υψηλού τον Ηomo Sovieticus, αποφεύγει τις εύκολες κρίσεις για μια ουτοπία που μετατράπηκε σε εφιάλτη. Η τέχνη του μας επιτρέπει να μοιραστούμε τις χαμένες ψευδαισθήσεις των ηρώων του και να τους ακολουθήσουμε στις καθημερινές διαδρομές τους στο μοσχοβίτικο μετρό. Οι Κόκκινες ψυχές είναι ένα σπουδαίο, μελαγχολικό θρίλερ, ένας συνταρακτικός φόρος τιμής στους μάρτυρες που πίστεψαν, σε πείσμα όλων, στη λογοτεχνία.
L’Obs
***
Ο Πωλ Γκρεβεγιάκ γεννήθηκε το 1981. Σπούδασε φιλολογία και πολιτικές επιστήμες. Οι Κόκκινες ψυχές τιμήθηκαν με το βραβείο Roger Nimier.
Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί επίσης το μυθιστόρημα του Πωλ Γκρεβεγιάκ Αφέντες και δούλοι (βραβείο Jean Giono 2018), ένα ιστορικό και πολιτικό μυθιστόρημα για την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, για την ελευθερία της τέχνης και τον ολοκληρωτισμό, το οποίο, επιπλέον, εξετάζει με ευαισθησία και οξυδέρκεια τη σχέση πατέρα-γιου.
***
Στο εξώφυλλο: Φωτογραφία της ηθοποιού Viktoriya Goldentul από την ταινία Voskhozhdenie (Η ανάβαση) της Larisa Shepitko, που αναφέρεται στο βιβλίο.
