Τι είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Αυτό είναι το κατεξοχήν ερώτημα που συνέχει την πολιτική θεωρία του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Στην πολιτική φιλοσοφία του Ρουσσώ, η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή η σχέση εξαναγκασμού και ελευθερίας, είναι η συνθήκη για την εννόηση της ελευθερίας ως αυτονομίας, αλλά και για τον προσδιορισμό της σημασίας του ελεύθερου ανθρώπου. Από αυτό το σημείο ανακύπτει και το λεγόμενο «ρουσσωικό παράδοξο», δηλαδή το τι είναι ο εξαναγκασμός στην ελευθερία. Τι σημαίνει ότι κάποιος είναι ελεύθερος επειδή εξαναγκάζεται να είναι ελεύθερος; Πώς είναι δυνατόν να συνυπάρχουν ο εξαναγκασμός και η ελευθερία; Η κυριαρχία του νόμου αποτελεί και αυτή κυριαρχία. Το παράδοξο της σχέσης νόμου και ελευθερίας είναι ήδη εγγεγραμμένο στη σχέση ελευθερίας και κυριαρχίας. Πώς, λοιπόν, θα κατανοήσουμε τη θέση του Ρουσσώ ότι μόνο εκεί όπου υπάρχει νόμος υπάρχει ελευθερία;
Αυτά τα προβλήματα, διατυπωμένα ως ερωτήματα, αναδεικνύουν την προβληματική, η οποία, σαν υπόγειο ποτάμι, κυλά από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη –δηλαδή από την πλατωνική Πολιτεία, τους Νόμους και τον Πολιτικό, αλλά και βεβαίως τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, τα οποία συνιστούν και τη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της δημοκρατικής ρεπουμπλικανικής πολιτικής θεωρίας και εκβάλλει–, μέσω του Ρουσσώ αλλά και του Καντ, στη σημερινή θεωρητική προβληματική και δημόσια συζήτηση. Η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή εξαναγκασμού και ελευθερίας –το ρουσσωικό πολιτικό παράδοξο– είναι το οδηγητικό πρόβλημα στην ερευνητική, κριτική και ερμηνευτική δουλειά αυτού του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας εξετάζει και τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η πολιτική θεωρία του Ρουσσώ, ιδίως στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, ως θεωρία της ελευθερίας ως αυτονομίας.
Στ. Δ.
***
Ο Στέφανος Δημητρίου γεννήθηκε το 1968 στην Αθήνα. Είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές ως υπότροφος ΙΚΥ στο Παρίσι. Το 1998 αναγορεύτηκε Διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Paris VIII, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του στην πολιτική φιλοσοφία υπό την επίβλεψη του καθηγητή Jacques Poulain. Από το 2000 έως το 2004 δίδαξε στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ενώ από τον Μάρτιο του 2004 έως και το χειμερινό εξάμηνο του 2018 δίδαξε πολιτική φιλοσοφία στον Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ως επίκουρος καθηγητής (2003) και ως αναπληρωτής καθηγητής (2009). Τον Σεπτέμβριο του 2017 εκλέχτηκε αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το ερευνητικό-συγγραφικό και το διδακτικό του έργο εκτείνεται στην αρχαία ελληνική, νεότερη και σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, καθώς και στη θεωρία της δημοκρατίας. Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Ο Πολίτης. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Αξιολογικά και του ΔΣ του Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα. Από το 2000 είναι τακτικός συνεργάτης-αρθρογράφος και βιβλιοκριτικός της εφημερίδας Η Αυγή.
Άλλα έργα του:
• Le conflit de la modernité: Formes et limites de la critique postmoderne de la raison,
Septentrion Presses Universitaires, 2001.
• Θεμελίωση και ανασκευή: Επιχείρημα, νοηματική ταυτότητα και φιλοσοφική
αξιολογία, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 2003.
• Ηθική και πολιτική: Δικαιολόγηση των πεποιθήσεων και πολιτική φιλοσοφία,
Πόλις, 2008.
• Ελευθερία και κυριαρχία: Πολιτική ελευθερία και κυριαρχία στο τρίτο βιβλίο των
Πολιτικών του Αριστοτέλη, Πόλις, 2016.
• Η πολιτική στον Πολιτικό του Πλάτωνα, ΜIEΤ, 2016.
στο εξώφυλλο: Nicolas-Henri Jeaurat de Bertry Αλληγορία της Δημοκρατίας με πορτραίτο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ (1794)
