Είναι γενικά παραδεκτό, ότι η προσωκρατική φιλοσοφία αποτελεί την πρώτη μεγαλειώδη προσπάθεια του ανθρωπίνου πνεύματος να δώσει ακριβείς απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα της Φύσεως και της Δημιουργίας.

Στην παρούσα εργασία ακολουθείται η θέση, ότι το κεντρικό νόημα ολόκληρης της προσωκρατικής φιλοσοφίας είναι η ύπαρξη μιας μόνον υπερτάτης Αρχής, εκ της οποίας προέρχονται τα πάντα ως άμεσα ή έμμεσα δημιουργήματά της. Η Αρχή αυτή δεν κατανοείται εύκολα, ούτε προσδιορίζεται με αντικειμενικούς χαρακτηρισμούς ούτε εμφανίζει γνωστές φυσικές ιδιότητες. Η υπερβατική φύση της βρίσκεται πέραν από τα όρια της ανθρώπινης αντιληπτικής ικανότητος, αλλά η ύπαρξή της θεωρήθηκε λογικώς αναγκαία, εφ` όσον μόνον δια της παραδοχής της δικαιολογούνται πλήρως όλα τα φαινόμενα.

Κάθε ένας από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους προσέγγισε με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό την έννοια του Ενός Θεού. Όλοι όμως συνταυτίζονται στην κύρια κατεύθυνσή τους, όπως οι ορειβάτες που προσπαθούν να φθάσουν από διαφορετικές πλευρές στην ίδια μοναδική κορυφή του υψηλού όρους.

Το Άπειρον του Αναξίμανδρου, ο Αήρ του Αναξιμένη, το Εν σοφόν του Ηρακλείτου, ο Εις θεός του Ξενοφάνη, το Ον των Ελεατών, η Ιερή φρην του Εμπεδοκλή, ο Νους του Αναξαγόρα, και το Παν του Δημόκριτου, αποτελούν εκφράσεις, ή μάλλον θεάσεις υψιπετείς του Ενός Υπερτάτου Όντος, το οποίο στην Χριστιανική θρησκεία απεκαλύφθη πληρέστερα με την ονομασία Θεός ή Άναρχος.