Η μελέτη αυτή ξεκίνησε με τη Σύναξη των Πρεσβυτέρων και τον Ιερό Σύνδεσμο στην τότε Μητρόπολη Αθηνών. Μέσα από τη μελέτη των κειμένων έγινε ευρύτερη προσέγγιση της εθναρχούσας Εκκλησίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε σχέση με τη διαδικασία της εθνικής αυτοσυνειδησίας στην Εκκλησία της Ελλάδος. Από την αρχή διαφαίνεται ότι η συγκρότηση και εξέλιξη της Σύναξης των Πρεσβυτέρων και του Ιερού Συνδέσμου ήταν αλληλένδετη και βρισκόταν σε εξάρτηση με τη μορφή των κρατικών δομών εντός των οποίων δρούσε η αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος. Η οργάνωσή της και η θέση του κλήρου στο διαμορφούμενο κρατίδιο βρισκόταν σε συνάρτηση με την ιδεολογική διαφοροποίηση μεταξύ λαϊκής συνείδησης και κρατικής ιδεολογίας. Ο αυτοπροσδιορισμός της συνείδησης του πιστού λαού στην Ελλάδα τελετουργείται σε σχέση με πρόσωπα, γεγονότα, μνημεία και παραδόσεις της εθναρχούσας Εκκλησίας. Η κλασική αρχαιότητα και το σύμβολό της ο Παρθενώνας, ιδεολογικές επιλογές της Πολιτείας, δεν ήταν εύκολο να κατακτήσουν τη λαϊκή συνείδηση.
Οι άλλες εθνικές εκκλησίες των Βαλκανίων προσδιορίζουν την ύπαρξή τους σε σχέση με τη μικρή ή μεγάλη διαφοροποίησή τους -ακόμα και με το σχίσμα στην περίπτωση της Βουλγαρίας- από την εθναρχούσα Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η κατευθυντήρια αυτή γραμμή του Φαρμακίδη, πρώτου θεωρητικού μιας εθνοκρατικής Εκκλησίας, υποταγμένης στην Πολιτεία, προσέκρουσε στην καθολική συνείδηση του συνόλου της Ρωμιοσύνης, ελλαδικού και εξωελλαδικού. Η περιπέτεια έλαβε τέλος με την ανακήρυξη της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος το 1850, η οποία όμως δεν επέφερε την πλήρη κανονικότητα. Η Σύνοδος στην πραγματικότητα διοριζόταν από την Πολιτεία, η οποία και όριζε τον εκάστοτε Αθηνών, και, όταν το 1873 με πρωτοβουλία της εξέλεξε τον από Κερκύρας Αντώνιο Χαριάτη, οι πιέσεις της Πολιτείας τον οδήγησαν σε παραίτηση.
Δεν είναι απροϋπόθετη η σχέση των παραπάνω με τη μελέτη των καταστατικών των κληρικών της Αθήνας. Κατανοείται και μόνο από το εξώφυλλο του πρώτου καταστατικού του 1870, στο οποίο η Σύναξη των Πρεσβυτέρων θέλει να απευθύνεται και γι` αυτό επιγράφεται υπόθεση της `ελευθέρας και δούλης ελληνικής φυλής`. [...]
[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]
