«Κάθε πρόσωπο που έλαβε μέρος στον Μακεδονικό αγώνα, έγραψε ιστορία. Είναι αδύνατον όμως σ` ένα συνθετικό έργο να επιληφθούν τα πάντα και να καλυφθούν όλες οι ιστορικές λεπτομέρειες. Άλλωστε, πιστεύω ακράδαντα ότι οι ανώνυμοι ήρωες ήταν εκείνοι οι οποίοι διαδραμάτισαν τον σημαντικότερο ρόλο και θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Και ακόμη απομένουν πολλά για να δουν το φως της δημοσιότητας. Η άντληση νέων στοιχείων από τις αρχειακές πηγές είναι και η συνεχής φροντίδα κάθε ιστορικού. Συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί κοινοτήτων, χωριών, κωμοπόλεων και πόλεων, πήραν μέρος στον Μακεδονικό αγώνα και διατράνωσαν την παρουσία τους με την προσφορά τους στην ευνοϊκή έκβασή του. Στην ένοπλη φάση διαπιστώνει κανείς τη μαζική και τη συλλογική προσπάθεια του ελληνικού στοιχείου της Μακεδονίας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την αντιμετώπιση των Βουλγάρων. Και αυτό είναι το πιο ουσιαστικό. Ούτε ένας Μακεδόνας δεν έμεινε έξω από τον αγώνα. Όλοι οι Έλληνες του μακεδονικού χώρου έτρεξαν να βοηθήσουν και να συμπαρασταθούν με οποιαδήποτε μέσα είχαν στη διάθεσή τους στα ελληνικά ανταρτικά σώματα και στις αντάρτικες επιχειρήσεις τους. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η κύρια αιτία για την ευνοϊκή έκβαση του Μακεδονικού αγώνα παρά το αμφίρροπο τέλος του. Αν θελήσει κανείς να εκτιμήσει τα αποτελέσματα της χρονικής περιόδου 1904-1908, μπορεί να διαπιστώσει με αντικειμενικά κριτήρια την επιτυχημένη και αποτελεσματική δράση των ελληνικών σωμάτων, τα οποία επωφελήθηκαν σημαντικά από τις εσωτερικές διενέξεις της βουλγαρικής Οργάνωσης, αλλά κυρίως από τη θερμή συμπαράσταση των ελληνόφωνων, σλαβόφωνων, βλαχόφωνων και αλβανόφωνων ελληνικών πληθυσμών της νότιας και μεσαίας γεωγραφικής ζώνης της Μακεδονίας. Σ` αυτήν ακριβώς τη διαπίστωση κατέληγε στα 1906 και ο αυστριακός πρόξενος του Μοναστηρίου, ο οποίος υπογράμμιζε το γεγονός ότι τα ελληνικά αντάρτικα σώματα είχαν από παντού τη συμπαράσταση των χριστιανικών πληθυσμών της Μακεδονίας, ενώ αντίθετα τα βουλγαρικά απαιτούσαν πάντοτε με ειρηνικό ή βίαιο τρόπο τρόφιμα, χρήματα και πολεμοφόδια».

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]