Τέλος, δεν μπορούμε να κλείσουμε το σκηνικό της καταστροφής της αυτοκρατορίας, και επομένως της αυτονομίας των Ελλήνων, χωρίς να καυχηθούμε και εδώ -προς τιμή του Ελληνισμού γενικά- ότι την εποχή εκείνης της γενικής δεισιδαιμονίας και αμάθειας της Ευρώπης κανείς δεν εκτελέστηκε (στον Πόντο την εποχή των Κομνηνών) για θρησκευτικούς λόγους, ούτε η ανθρώπινη γνώση θεωρήθηκε αντιχριστιανική (όπως στην Ευρώπη του Μεσαίωνα), αλλά πολιτεία και θρησκεία και ανθρώπινη γνώση συμβάδιζαν πάντοτε παράλληλα, πράγμα που και μέχρι σήμερα μένει ακατόρθωτο στην Ευρώπη. Και ο Ελληνισμός, προς τιμή του, έχει να επιδείξει δύο αυτοκράτορες, έναν να πεθαίνει με γενναιότητα πολεμώντας για την πατρίδα, δηλ. τον τελευταίο Κωνσταντίνο (Παλαιολόγο), και έναν να μαρτυρεί για την πίστη του, δηλ. τον τελευταίο αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Δαβίδ το Μεγάλο Κομνηνό. Και έτσι, καθώς δύο είναι τα στοιχεία της εθνικής ύπαρξης του όλου Ελληνισμού, δηλ. ο εθνισμός και η θρησκεία, η Θεία Πρόνοια συνεισφέρει σ` αυτόν με τον Κωνσταντίνο ως έφορο και ήρωα του ελληνισμού και με το Δαβίδ ως έφορο και ήρωα του χριστιανισμού. Έτσι, λοιπόν, καταλύθηκε η εξουσία των Μεγάλων Κομνηνών και κυριεύτηκε το τελευταίο στην Ανατολή καταφύγιο της ελληνικής αυτονομίας, δηλ. η Τραπεζούντα. Καμία άλλη ελληνική χώρα δεν υπάρχει που να διατήρησε τις αρχαίες και τις νεότερες ελληνικές της ονομασίες, όπως η χώρα αυτή. Ούτε και η ίδια η κυρίως Ελλάδα, όσο κι αν επανέφερε τις αρχαίες ονομασίες, μπορεί πάλι να έχει τόσες όσες διατήρησε αυτή μέχρι σήμερα, πράγμα που μας προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση.

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]