Τον Απρίλιο του 2015 η Κυπριακή Βουλή ψήφισε το Νόμο 69 (Ι)/2015 περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι του αποκαλούμενου και βασικού κυπριακού νόμου, το Δεκέμβριο του 2015, η Κύπρος εισήγαγε τον πρώτο Τροποποιητικό Νόμο 194 (Ι)/2015, που μεταξύ άλλων ανέστειλε επ’ αόριστον την ισχύ μίας σειράς διατάξεων του βασικού κυπριακού νόμου, προβλέποντας μάλιστα την επανέναρξη ισχύος τους με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου! Τον Ιούλιο του 2016 η Κύπρος υιοθέτησε το δεύτερο Τροποποιητικό Νόμο 92 (Ι)/2016, ο οποίος επέφερε χειρουργικές αλλαγές στο βασικό κυπριακό νόμο. Τα τρία αυτά νομοθετήματα αναφέρονται μαζί ως οι περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμοι του 2015 και 2016.
Έχοντας ως πηγή έμπνευσης το ελληνικό δίκαιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, το ομόλογο κυπριακό δίκαιο διαγράφει ένα προοδευτικό άνυσμα, με ορισμένες ιδίως διατάξεις του να είναι προοδευτικότερες και από αυτές της Ελλάδας. Σταχυολογικά, ο κύπριος νομοθέτης κατοχυρώνει ρητά την προεμφυτευτική γενετική διάγνωση των εμβρύων για τον έλεγχο των ανθρώπινων αντιγόνων ιστοσυμβατότητας (PGA/HLA) και τη θεραπεία ενός άρρωστου παιδιού της οικογένειας (savior siblings), διασφαλίζει την πρόσβαση των μονήρων ατόμων, αδιακρίτως φύλου, σε μεθόδους ιυα, παραχωρεί κατ’ εξαίρεση το δικαίωμα προσφυγής σε κυοφόρο γυναίκα χωρίς μόνιμη κατοικία ή συνήθη νόμιμη διαμονή στην Κυπριακή Δημοκρατία και προβλέπει τη διενέργεια μεταθανάτιας γονιμοποίησης ανεξάρτητα από το φύλο του επιζώντος μέλους ενός ζευγαριού.
Το βιβλίο στέκεται κριτικά, αλλά και με σεβασμό απέναντι σε μια εντελώς νέα νομοθεσία, αναζητά συνετές και κοινωνικά πρόσφορες λύσεις στα ερμηνευτικά προβλήματα που αυτή γεννά και επιχειρεί να συμβάλει στην ορθή εφαρμογή της από τους κοινωνούς του δικαίου.
Πρόλογος Κατερίνας Φουντεδάκη....................................................... V
Σημείωμα του Συγγραφέα................................................................. ΧΙ
Συντομογραφίες............................................................................. XΧΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Εισαγωγή
I. Ιστορική ανασκόπηση....................................................................... 1
ΙΙ. Η νομοτεχνική οργάνωση του βασικού κυπριακού νόμου...................... 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Τα θεμέλια του βασικού κυπριακού νόμου
Ι. Ο σκοπός του κύπριου νομοθέτη......................................................... 5
ΙΙ. Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή....................................................... 6
1. Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή υπό την αρνητική όψη.................... 6
2. Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή υπό τη θετική όψη.......................... 8
3. Η νομική θεμελίωση του δικαιώματος στην αναπαραγωγή.................. 9
ΙΙΙ. H σχέση του βασικού κυπριακού νόμου με τη Σύμβαση του Ο-
βιέδο......................................................................................... 15
ΙV. Μέθοδοι και τεχνικές ιυα .............................................................. 16
1. Επιτρεπόμενες μέθοδοι γενικά...................................................... 16
2. Το δικαίωμα επιλογής μεταξύ ομόλογης και ετερόλογης τε-
χνητής γονιμοποίησης ειδικότερα................................................. 19
α. Η ρύθμιση του βασικού κυπριακού νόμου.................................. 19
β. Η υπόθεση S. H. κ.α. εναντίον Αυστρίας................................... 20
3. Απαγορευμένες μέθοδοι .............................................................. 31
α. Η κλωνοποίηση..................................................................... 31
i. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση............................................ 31
ii. Η θεραπευτική κλωνοποίηση................................................ 33
β. Οι γενετικές επεμβάσεις........................................................... 37
γ. Η επιλογή φύλου.................................................................... 37
δ. Άλλες απαγορεύσεις................................................................ 41
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Οι περιορισμοί στο δικαίωμα στην αναπαραγωγή
Ι. Το κριτήριο του συμφέροντος του παιδιού.......................................... 42
ΙΙ. Το ιατρικό κριτήριο...................................................................... 47
1. Η αδυναμία απόκτησης απογόνων με φυσικό τρόπο (για
τους ενηλίκους).......................................................................... 47
α. Γενικά.................................................................................. 47
β. Η διεύρυνση της έννοιας της αδυναμίας απόκτησης
απογόνων με φυσικό τρόπο..................................................... 50
γ. Η υπόθεση Dickson εναντίον Ηνωμένου Βασιλείου...................... 51
δ. Η συνύφανση ιατρικού και ηλικιακού κριτηρίου......................... 55
ε. Ενδιάμεσο πόρισμα................................................................. 55
στ. Η αδυναμία απόκτησης απογόνων με φυσικό τρόπο για
τους ανηλίκους ειδικότερα....................................................... 56
i. Ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.................................................... 56
ii. Νομοθετική πρόταση........................................................... 58
2. Η αποφυγή μετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας....................... 58
α. Γενικά.................................................................................. 58
β. Η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση ειδικότερα......................... 68
γ. Η υπόθεση Costa et Pavan εναντίον Ιταλίας................................ 62
δ. Η νόσος HIV/AIDS ............................................................... 66
ε. Οι θεραπευτικές πράξεις για τρίτα πρόσωπα................................ 69
ΙΙΙ. To ηλικιακό κριτήριο................................................................... 71
IV. Το κοινωνικό κριτήριο ................................................................ 78
1. Ετερόφυλα ζευγάρια (έγγαμα, σε Πολιτική Συμβίωση, σε
σταθερή και μόνιμη σχέση).......................................................... 78
2. Ομόφυλα ζευγάρια..................................................................... 80
3. Μονήρη άτομα.......................................................................... 89
V. Το οικονομικό κριτήριο................................................................ 98
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Η συγκατάθεση σε πράξεις ιυα
Ι. H συγκατάθεση σε ιατρικές πράξεις γενικά........................................ 100
ΙΙ. Η συγκατάθεση σε πράξεις ιυα ειδικότερα........................................ 104
1. Η έννοια και το εύρος............................................................... 104
2. Οι επιμέρους μορφές................................................................. 105
3. Η ενημέρωση........................................................................... 105
4. Η ικανότητα για συγκατάθεση.................................................... 106
5. Η ανάκληση............................................................................ 108
α. Η έννοια............................................................................. 108
β. Η ικανότητα για ανάκληση.................................................... 108
γ. Ο χρόνος............................................................................. 109
δ. Ο τύπος............................................................................... 109
ε. Νομοθετική πρόταση............................................................. 110
ΙΙΙ. Ο ρόλος της συγκατάθεσης στο δίκαιο της συγγένειας....................... 110
1. Η συγκατάθεση και η κοινωνικοσυναισθηματική συγγένεια............. 110
2. Η ίδρυση της συγγένειας ........................................................... 112
α. Η ίδρυση της μητρότητας....................................................... 112
β. Η ίδρυση της πατρότητας....................................................... 113
i. Το τεκμήριο καταγωγής από γάμο........................................ 113
ii. Η επέκταση του τεκμηρίου καταγωγής από γάμο λό-
γω της εξέλιξης των αναπαραγωγικών τεχνολογιών-
Κριτική........................................................................... 114
iii. Το τεκμήριο καταγωγής από Πολιτική Συμβίωση.................. 118
iv. Nομοθετική πρόταση........................................................ 120
v. Το πρόβλημα της ίδρυσης πατρότητας στη σταθερή και
μόνιμη σχέση ................................................................. 120
vi. Νομοθετική πρόταση........................................................ 125
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Η παρένθετη μητρότητα
Ι. Η παρένθετη μητρότητα ως υπερεθνικό φαινόμενο............................. 127
1. Η έννοια και οι μορφές............................................................. 127
2. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις των έννομων τάξεων........................ 129
ΙΙ. Η παρένθετη μητρότητα στην κυπριακή έννομη τάξη......................... 130
1. Ο ορισμός............................................................................... 130
2. Οι προϋποθέσεις του επιτρεπτού................................................. 130
α. Γενικά 130...............................................................................
β. Η υποβολή αίτησης στο Συμβούλιο......................................... 132
γ. Η έκδοση διατάγματος παρένθετης μητρότητας.......................... 143
δ. Η γραπτή συμφωνία παρένθετης μητρότητας............................. 145
ε. Κριτική αξιολόγηση ............................................................. 147
3. Η ρύθμιση της συγγένειας.......................................................... 148
α. Η θεμελίωση της μητρότητας.................................................. 148
β. Η θεμελίωση της πατρότητας.................................................. 153
γ. Η προσβολή της μητρότητας και οι συνέπειές της....................... 156
δ. Νομοθετική πρόταση............................................................. 158
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Η μεταθανάτια (postmortem) γονιμοποίηση
Ι. Οι προϋποθέσεις του επιτρεπτού ..................................................... 160
ΙΙ. Κριτική αξιολόγηση της ρύθμισης.................................................. 166
ΙΙΙ. Νομοθετική πρόταση................................................................... 166
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Το γεννητικό υλικό και η κρυοσυντήρηση
Ι. Η έννοια και η νομική φύση του γεννητικού υλικού........................... 170
ΙΙ. Ο όρος «προέμβρυο»................................................................... 175
1. Γενικά.................................................................................... 175
2. Τα επιχειρήματα υπέρ της έννοιας «προέμβρυο»............................ 176
3. Τα επιχειρήματα κατά της έννοιας «προέμβρυο»........................... 179
ΙΙΙ. Η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού γενικά................................... 181
1. Ο ορισμός και η ορολογία......................................................... 181
2. Κρυοσυντήρηση και ιατρική αναγκαιότητα.................................. 181
3. Η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού ενηλίκων ειδικότερα.............. 185
α. Ο σκοπός............................................................................ 185
β. Η ενημέρωση....................................................................... 186
γ. Ο τύπος............................................................................... 186
δ. Ο χρόνος............................................................................. 187
ε. Η ανάκληση......................................................................... 190
στ. Οι κυρώσεις....................................................................... 191
4. Η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού ανηλίκων............................ 191
α. Ο σκοπός............................................................................ 191
β. Η ενημέρωση ...................................................................... 192
γ. Ο τύπος............................................................................... 192
δ. Ο χρόνος............................................................................. 199
ε. Η ανάκληση......................................................................... 199
στ. Οι κυρώσεις....................................................................... 199
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
Η διάθεση του γεννητικού υλικού
Ι. Οι θεμελιώδεις αρχές..................................................................... 200
ΙΙ. Η διάθεση του γεννητικού υλικού από απλούς τρίτους δότες................ 204
1. Το αντικείμενο της διάθεσης ...................................................... 204
2. Η συγκατάθεση στη διάθεση....................................................... 204
3. Η ανάκληση της διάθεσης.......................................................... 208
4. Άλλοι περιορισμοί ................................................................. 211
ΙΙΙ. Η διάθεση του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού προς τρίτους
από τα υποβοηθούμενα πρόσωπα................................................. 212
1. Το αντικείμενο της διάθεσης και οι περιορισμοί της....................... 212
2. Η (αρχική) δήλωση διαχείρισης του γεννητικού υλικού................... 213
3. H απόφαση Parillo εναντίον Ιταλίας ........................................... 219
4. Η ενημέρωση .......................................................................... 224
5. Ο τύπος.................................................................................. 225
6. Ο χρόνος................................................................................ 226
7. Η έννοια του όρου «ασυμφωνία»................................................ 226
8. Η απόφαση Evans εναντίον Ηνωμένου Βασιλείου (Τμήμα
Ευρείας Σύνθεσης).................................................................... 229
9. Η ανάκληση της αρχικής δήλωσης επιλογής ................................. 237
IV. Η διάθεση πλεονάζοντος γεννητικού υλικού προς τρίτους από
ανήλικο ειδικότερα.................................................................... 240
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9
Οι δότες γεννητικού υλικού
Ι. Ο oρισμός................................................................................... 242
ΙΙ. Τα ηλικιακά όρια........................................................................ 242
ΙΙΙ. Ο ιατρικός έλεγχος...................................................................... 245
ΙV. Το σύστημα της ανωνυμίας και το δικαίωμα γνώσης της καταγωγής .. 245
V. Νομοθετική πρόταση................................................................... 251
VΙ. Ειδικοί περιορισμοί.................................................................... 253
VΙI. Διακίνηση και ιχνηλασιμότητα ανθρώπινων αναπαραγωγι-
κών ιστών, γαμετών ή εμβρύων.................................................. 257
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10
Συμπεράσματα 259
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ν. 69 (Ι)/2015 περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, όπως ισχύει μετά τους Τροποποιητικούς Νόμους 194 (Ι)/2015 και 92 (Ι)/2016.............................................. 265
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έργα............................................................................................. 317
Άρθρα........................................................................................... 320
Νομοθεσία..................................................................................... 333
Νομολογία..................................................................................... 336
Επίσημα κείμενα.............................................................................. 337
Λημματικό ευρετήριο....................................................................... 341
