Η παρούσα έκδοση αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη απόπειρα οριοθέτησης και συστηματικής επεξεργασίας της έννοιας της κατασκευαστικής διαιτησίας στην ελληνική βιβλιογραφία. Με αναφορές στη διεθνή πραγματικότητα αλλά με επίκεντρο την ελληνική πρακτική, το ζήτημα της επίλυσης διαφορών κατασκευαστικού αντικειμένου με διαιτησία προσεγγίζεται από την οπτική των βασικότερων συστημάτων κανόνων διαιτησίας με παράθεση πλούσιου πρωτογενούς υλικού υπό την μορφή αδημοσίευτων, ως επί το πλείστον, διαιτητικών αποφάσεων.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου προσδιορίζεται η έννοια της κατασκευαστικής διαιτησίας τόσο σε σχέση με την ευρύτερη κατηγορία της εμπορικής διαιτησίας, όσο και σε σχέση με συγγενείς έννοιες, όπως η τεχνική πραγματογνωμοσύνη του ΤΕΕ αλλά και οι εν γένει εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών. Με αναφορές στους προβληματισμούς που έχουν κατά καιρούς αναπτυχθεί, παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της διαιτητικής επίλυσης καθώς και το νομοθετικό πλαίσιο της κατασκευαστικής διαιτησίας στα έργα που διέπονται από το δημόσιο και το ιδιωτικό δίκαιο στην Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το δικονομικό πλαίσιο της κατασκευαστικής διαιτησίας με συγκριτική ανάλυση των επιμέρους δικονομικών συστημάτων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην διαιτητική επίλυση διαφορών από συγχρηματοδοτούμενες συμβάσεις δημοσίων έργων και παρουσιάζεται το απάνθισμα των διαιτητικών αποφάσεων που εκδόθηκαν ανά θεματική ενότητα, σε αντιπαραβολή και με τη νομολογία των τακτικών δικαστηρίων, πολιτικών και διοικητικών. Τέλος, το τρίτο μέρος αφιερώνεται στο ουσιαστικό δίκαιο της κατασκευαστικής διαιτησίας στην Ελλάδα, όπου αναλύεται το εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο στους διάφορους τύπους συμβάσεων με κατασκευαστικό αντικείμενο, και ολοκληρώνεται με θεματική αποδελτίωση της νομολογίας τακτικών και διαιτητικών δικαστηρίων.
Η έκδοση συμπληρώνεται από πίνακα αποφάσεων τόσο των τακτικών πολιτικών και διοικητικών δικαστηρίων, όσο και διαιτητικών δικαστηρίων που έκριναν επί κατασκευαστικών διαφορών στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το έργο προλογίζει ο κ. Παναγιώτης Πικραμμένος, Πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας ε.τ. και πρώην υπηρεσιακός Πρωθυπουργός.
Πρόλογος...................................................................................................................................
V
Συντομογραφίες.......................................................................................................................
XIX
Εισαγωγικό σημείωμα...................................................................................................................................
XXV
ΜΕΡΟΣ Α΄
Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ: ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑΣ; .....................................................................................................................................................
1
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών και διαιτησία....................................................................................................................................
1
Η θέση του κοινοτικού δικαίου ως προς τον εναλλακτικό τρόπο επίλυσης διαφορών..................................................................................................................................
11
Η αναθεωρημένη συμφωνία του ΠΟΕ για τις Δημόσιες Συμβάσεις (06/04/2014) .....................................................................................................................................................
14
Η ιδιαιτερότητα των κατασκευαστικών διαφωνιών.................................................................................................................................
16
Η κατασκευαστική διαιτησία....................................................................................................................................
19
Παράγοντες που διαφοροποιούν τις κατασκευαστικές διαφορές....................................................................................................................................
20
Η συντεχνιακή φύση των κατασκευαστικών διαφωνιών.................................................................................................................................
22
Η κατασκευαστική διαιτησία του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου...........................................................................................................................
23
Έλλειψη εμπιστοσύνης στους νομικούς από τον τεχνικό κόσμο.........................................................................................................................................
27
Η διεθνοποίηση των συναλλαγών..............................................................................................................................
29
Μεγάλα κρατικά έργα και έκφραση δυσπιστίας στην εθνική δικαιοσύνη.................................................................................................................................
30
Η κατασκευαστική διαιτησία στην Ευρώπη......................................................................................................................................
31
Οι πρότυπες κατασκευαστικές συμβάσεις..................................................................................................................................
35
Οι πρότυπες συμβάσεις (FIDIC κ.λπ.) και η διαιτησία ως κατεξοχήν τρόπος επίλυσης των διαφορών μεταξύ των μερών.........................................................................................................................................
36
Η επίλυση των διαφορών κατά τις πρότυπες κατασκευαστικές συμβάσεις..................................................................................................................................
39
Η εδραίωση της κατασκευαστικής διαιτησίας στις συναλλαγές – Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα..........................................................................................................................
44
Πλεονεκτήματα.........................................................................................................................
45
Εξειδίκευση................................................................................................................................
45
Ταχύτητα....................................................................................................................................
46
Μυστικότητα..............................................................................................................................
48
Μειονεκτήματα.........................................................................................................................
49
Κόστος........................................................................................................................................
49
Αναποτελεσματικότητα...........................................................................................................
50
Η κατασκευαστική διαιτησία στο ελληνικό δίκαιο..........................................................................................................................................
51
Τρόπος προσδιορισμού της έννοιας «κατασκευαστική διαιτησία» .....................................................................................................................................................
56
Ως προς το αντικείμενο................................................................................................................................
56
Ως προς την εξειδίκευση των διαιτητών...................................................................................................................................
58
Αναφορικά με τη φύση των διαφορών που επιλύονται με διαιτησία ως τεχνικών ή μη.....................................................................................................................................................
58
Υπαγωγή σε κατασκευαστική διαιτησία ιδιωτικών διαφορών αλλά και διαφορών διεπόμενων από το δημόσιο δίκαιο..........................................................................................................................................
58
Διαφορές που δεν υπάγονται σε διαιτησία αν και αφορούν σε συμβάσεις κατασκευής.....................................................................................................................................................
59
Το ζήτημα των ακυρωτικής φύσεως διαφορών που αφορούν σε κατασκευαστικές συμβάσεις - Ιδίως η διαιτητική επίλυση διαφορών από πράξεις ή παραλείψεις του Ανεξάρτητου Μηχανικού στις συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
59
Το ζήτημα των φορολογικών διαφορών που προκύπτουν από συμβάσεις κατασκευής έργων.........................................................................................................................................
62
Διάκριση της κατασκευαστικής διαιτησίας από συγγενείς έννοιες........................................................................................................................................
66
Φιλικός διακανονισμός...........................................................................................................................
66
Τεχνική πραγματογνωμοσύνη..............................................................................................................
67
Η τεχνική πραγματογνωμοσύνη του ΤΕΕ...............................................................................................................................................
67
Τα κριτήρια της κατασκευαστικής διαιτησίας στην ελληνική νομοθεσία..................................................................................................................................
70
Το αντικείμενο της κατασκευαστικής διαιτησίας...................................................................................................................................
70
Οι γενικές προβλέψεις................................................................................................................................
71
Αστικός Κώδικας - Σύμβαση έργου..........................................................................................................................................
71
Η σύμβαση κατασκευής έργου..........................................................................................................................................
71
Χρόνος.......................................................................................................................................
72
Αμοιβή........................................................................................................................................
73
Τα δημόσια έργα............................................................................................................................................
77
Η σύνδεση της κατασκευαστικής διαιτησίας με την έννοια της τεχνικής διαφοράς...................................................................................................................................
78
H αμιγώς κατασκευαστική διαιτησία του ΤΕΕ ως διαιτησία τεχνικών διαφορών........................................................................................................................................
78
Ειδικότερα επί της διαιτησίας του ΤΕΕ - Το ΠΔ 723/1979 και οι οριζόμενες στο νόμο «τεχνικές διαφορές» .....................................................................................................................................................
80
Η έννοια της τεχνικής διαφοράς σύμφωνα με τη νομοθεσία του ΤΕΕ...............................................................................................................................................
85
Η αμφισβήτηση της διαιτησίας του ΤΕΕ σε σχέση με τη διαιτητική ρήτρα..........................................................................................................................................
87
Η έννοια της τεχνικής διαφοράς σε άλλες συμβάσεις κατασκευαστικού αντικειμένου.....................................................................................................................................
89
Η επίλυση τεχνικών διαφορών στις συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων που κυρώθηκαν με ειδικούς νόμους........................................................................................................................................
89
Η φύση της διαδικασίας επίλυσης τεχνικών διαφορών..................................................................................................................................
90
Οι τεχνικές διαφορές - Έννοια και φύση...........................................................................................................................................
91
Περιπτωσιολογία τεχνικών διαφορών..................................................................................................................................
92
Επιμέρους συμπέρασμα - Ανεπάρκεια της έννοιας της τεχνικής διαφοράς για την οριοθέτηση της κατασκευαστικής διαιτησίας...................................................................................................................................
94
Η κατασκευαστική διαιτησία στα έργα που διέπονται από το ιδιωτικό και το δημόσιο δίκαιο..........................................................................................................................................
94
Η κατασκευαστική διαιτησία στη νομοθεσία δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
99
Η κατασκευαστική διαιτησία σε διαφορές από κατασκευαστική σύμβαση δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
99
Εφαρμογή γενικών διατάξεων για τη διαιτησία που συμμετέχει το Δημόσιο.....................................................................................................................................
100
Ειδικές διατάξεις για τα δημόσια έργα............................................................................................................................................
101
Η διαιτησία στις συμβάσεις δημοσίων έργων κατά τον νέο Ν. 4412/2016.................................................................................................................................
107
Η διαιτησία στο Ν. 2052/1992 για την εκτέλεση δημοσίων έργων με σύστημα αντιπαροχής ή παροχής άλλων ανταλλαγμάτων.........................................................................................................................
109
Ειδικά για τη σύμβαση κατασκευής του μετρό της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης...........................................................................................................................
111
Η πρόβλεψη διαιτητικής επίλυσης διαφορών για ΝΠΙΔ του Δημοσίου...................................................................................................................................
114
Η πρόβλεψη διαιτησίας για τα ΝΠΙΔ του δημοσίου για την εκτέλεση μεγάλων έργων στο Ν. 2229/1994.................................................................................................................................
114
Η διαιτητική ρήτρα σε συμβάσεις του Δημοσίου συγγενείς με τις συμβάσεις κατασκευής δημοσίου έργου..........................................................................................................................................
116
Η κατασκευαστική διαιτησία στις συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων στη χώρα μας..............................................................................................................................................
116
Τα χαρακτηριστικά της διαιτητικής επίλυσης των διαφωνιών στις συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
118
Η διαιτησία στις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) .....................................................................................................................................................
119
Η διαιτησία στις αναπτυξιακές συμφωνίες στην Ελλάδα........................................................................................................................................
122
Η διαιτησία στις συμβάσεις παραχώρησης δημόσιας υπηρεσίας..................................................................................................................................
123
Η διαιτησία στις συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων και υπηρεσιών κατά τον νέο Ν. 4413/2016.................................................................................................................................
124
Συμπέρασμα μέρους Α’.................................................................................................................................................
127
ΜΕΡΟΣ Β’
ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑΣ...............................................................................................................................
129
Η δικονομική ευελιξία της κατασκευαστικής διαιτησίας: ελευθερία επιλογής μεταξύ συστημάτων κανόνων και αποκλίνουσα εφαρμογή τους ανά forum..........................................................................................................................................
129
Ελευθερία επιλογής προσώπων: η ανάγκη εξειδίκευσης του διαιτητή στην κατασκευαστική διαιτησία και το όριο της σύγκρουσης συμφερόντων...........................................................................................................................
134
Η υποχρέωση ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των διαιτητών...................................................................................................................................
136
Η έγκαιρη επίλυση των διαφορών ως αναγκαιότητα της κατασκευαστικής σύμβασης...................................................................................................................................
150
Ο μεγάλος αριθμός των διαφωνιών από κατασκευαστικές συμβάσεις και η δικονομική τους αντιμετώπιση.............................................................................................................................
151
Η δυνατότητα συμβιβασμού κατά την εξέλιξη της διαιτητικής δίκης...........................................................................................................................................
152
Τα επιμέρους συστήματα δικονομικών κανόνων στην κατασκευαστική διαιτησία....................................................................................................................................
153
Η κατασκευαστική διαιτησία ως υποκατηγορία της διεθνούς εμπορικής διαιτησίας...................................................................................................................................
154
Κριτήρια του διεθνούς χαρακτήρα της διαιτησίας...................................................................................................................................
155
Βασικές συνέπειες του διεθνούς χαρακτήρα της διαιτησίας...................................................................................................................................
158
Τεκμαιρόμενη παραίτηση από την προβολή αντιρρήσεων.............................................................................................................................
159
Εξουσία διαιτητικού δικαστηρίου προς λήψη ασφαλιστικών μέτρων.......................................................................................................................................
159
Ευέλικτος καθορισμός των διαδικαστικών κανόνων.....................................................................................................................................
160
Δυνατότητα τροποποίησης / συμπλήρωσης αγωγικού αιτήματος...................................................................................................................................
160
Δυνατότητα συμβιβασμού............................................................................................................................
161
Εκτελεστότητα της διαιτητικής απόφασης..................................................................................................................................
161
Μη εφαρμογή ανώτατου ορίου διαιτητικών αμοιβών.....................................................................................................................................
161
Ειδικότερα ως προς τη δυνατότητα μεταβολής του αιτήματος στο πλαίσιο της διεθνούς εμπορικής διαιτησίας...................................................................................................................................
162
Νομολογιακή προσέγγιση................................................................................................................................
165
Η διαιτητική διαδικασία του ΙCC και οι ιδιαιτερότητες στην περίπτωση της κατασκευαστικής διαιτησίας...................................................................................................................................
167
Οδηγίες του ICC ειδικά για την διεξαγωγή κατασκευαστικής διαιτησίας...................................................................................................................................
174
Η κατασκευαστική διαιτησία ICC στην ελληνική πρακτική: αμιγής και ad hoc..............................................................................................................................................
179
Παράδειγμα αμιγούς διαιτησίας ICC επί κατασκευαστικών διαφορών..................................................................................................................................
180
Η ad hoc διαιτησία ICC σε διαφορές από συμβάσεις με κατασκευαστικό αντικείμενο στην Ελλάδα........................................................................................................................................
182
Η διαιτητική ρήτρα στη σύμβαση παραχώρησης του έργου της Αττικής Οδού και η πρόβλεψη για μόνιμο διαιτητικό δικαστήριο.................................................................................................................................
188
Η διαιτητική ρήτρα στις νεότερες συμβάσεις παραχώρησης που κυρώθηκαν με νόμο............................................................................................................................................
193
Παρατηρήσεις ως προς τις ad hoc διαιτησίες στις συμβάσεις παραχώρησης...........................................................................................................................
195
Η κατασκευαστική διαιτησία στην Ελλάδα σύμφωνα με τις διατάξεις του ΚΠολΔ........................................................................................................................................
198
Η συμφωνία περί διαιτησίας...................................................................................................................................
199
Η αρχή της ελαστικότητας της διαιτητικής διαδικασίας................................................................................................................................
202
Οι αρχές της ισότητας και της εκατέρωθεν ακρόασης των διαδίκων.....................................................................................................................................
204
Η ακύρωση της διαιτητικής απόφασης..................................................................................................................................
205
Η κατασκευαστική διαιτησία του άρθ. 25Α Ν. 3614/2007.................................................................................................................................
209
Η εξέλιξη της διάταξης: εισαγωγή και διαδοχικές τροποποιήσεις...........................................................................................................................
211
Η πρώτη τροποποίηση δια του Ν. 4177/2013.................................................................................................................................
216
Η δεύτερη τροποποίηση δια του Ν. 4264/2014.................................................................................................................................
220
Πεδίο εφαρμογής του άρθ. 25Α Ν. 3614/2007.................................................................................................................................
226
Δια νόμου τροποποίηση του συμβατικά ορισμένου τρόπου επίλυσης διαφορών - Επιλογή της διαδικασίας διαιτησίας...................................................................................................................................
236
Η προσφυγή στη διαιτησία του άρθρου 25Α Ν. 3614/2007 ειδικότερα..................................................................................................................................
237
Προδικασία – Υποβολή ένστασης....................................................................................................................................
238
Προθεσμία και περιεχόμενο της προσφυγής στη διαιτησία....................................................................................................................................
238
Συγκρότηση του διαιτητικού δικαστηρίου...............................................................................................................................
239
Διεξαγωγή της διαιτητικής διαδικασίας................................................................................................................................
239
Ο σκοπός της διάταξης του άρθρου 25Α του Ν. 3614/2007 και το ζήτημα της προδικασίας...............................................................................................................................
242
Η τήρηση της ενδικοφανούς προδικασίας υπό το καθεστώς της νομοθεσίας περί δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
246
Η προβληματική μεταφορά της ενδικοφανούς διαδικασίας από τη νομοθεσία δημοσίων έργων στο χώρο της διαιτησίας...................................................................................................................................
251
Συνέπειες της μεταφοράς από την δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων στο νέο δικαιοδοτικό χώρο της διαιτησίας...................................................................................................................................
257
Διαχρονικό δικονομικό δίκαιο και προηγούμενα τροποποίησης της δικαιοδοσίας στην ελληνική έννομη τάξη.............................................................................................................................................
260
Η αντίθεση της ενδικοφάνειας της νομοθεσίας δημοσίων έργων στις αρχές της διαιτητικής διαδικασίας και η δυνατότητα μεταβολής του αιτήματος στη διαιτητική δίκη.............................................................................................................................................
265
Η αποσύνδεση της διαιτητικής επίλυσης διαφορών από την ενδικοφανή διοικητική και ένδικη διαδικασία στη νομοθεσία δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
269
Το προηγούμενο του μετρό της Αθήνας: διαιτητική διαδικασία επίλυσης διαφορών χωρίς δέσμευση από την προδικασία................................................................................................................................
271
Ανακεφαλαίωση - Διαπιστώσεις ως προς την διαιτητική διαδικασία του άρθρου 25Α Ν. 3614/2007: στο μεταίχμιο μεταξύ διαιτησίας και δικαστικής επίλυσης διαφορών βάσει της νομοθεσίας δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
274
Η νομολογία των διαιτητικών δικαστηρίων επί δικονομικών ζητημάτων στην κατασκευαστική διαιτησία....................................................................................................................................
277
Ο χαρακτήρας της διαιτησίας ως διεθνούς και η εφαρμογή του Ν. 2735/1999.................................................................................................................................
278
Ομαδοποίηση και συνεκδίκαση των διαφωνιών.................................................................................................................................
280
Ζητήματα παραδεκτού...............................................................................................................................
283
Το έννομο συμφέρον σε σχέση με το είδος της προσβαλλόμενης πράξης........................................................................................................................................
284
Το έννομο συμφέρον σε σχέση με την έννομη σχέση της οποίας ζητείται η προστασία.....................................................................................................................................................
292
Ζητήματα ενεργητικής νομιμοποίησης..........................................................................................................................
299
Τήρηση προδικασίας...............................................................................................................................
299
Η αοριστία στην διαιτητική διαδικασία όπως κρίθηκε από τα διαιτητικά δικαστήρια.................................................................................................................................
312
Επαναφορά στη διαιτησία αιτημάτων που απορρίφθηκαν ως αόριστα......................................................................................................................................
320
Εκκρεμοδικία.............................................................................................................................
326
Αυτεπάγγελτη λήψη υπόψη του δεδικασμένου...........................................................................................................................
330
Στοιχεία ανακριτικού συστήματος στη διαιτητική διαδικασία..................................................................................................................................
331
Εξέταση μαρτύρων αυτοπροσώπως και κατ’ αντιπαράσταση.........................................................................................................................
332
Επιρροές από τη νομοθεσία δημοσίων έργων σε επιμέρους ζητήματα....................................................................................................................................
332
Πραγματογνωμοσύνη..............................................................................................................
333
Συμπέρασμα μέρους Β’.................................................................................................................................................
333
ΜΕΡΟΣ Γ’
TΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ....................................................................................................................................
337
Το Σύνταγμα...................................................................................................................................
342
Ζητήματα συνταγματικότητας που κρίθηκαν από τα διαιτητικά δικαστήρια ρητά ή σιωπηρά.....................................................................................................................................
344
Η εφαρμογή των γενικών αρχών της ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων του κοινοτικού δικαίου κατά το στάδιο της εκτέλεσης αυτών - Το ιδιαίτερα καινοτόμο καθεστώς των νέων οδηγιών 2014/24 και 2014/23 ως προς την εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων.....................................................................................................................................................
348
Ειδικότερα ως προς τις εφαρμοστέες γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου.......................................................................................................................................
352
Ως προς την αρχή της ίσης μεταχείρισης..............................................................................................................................
352
Ως προς την αρχή της διαφάνειας.................................................................................................................................
353
Ως προς την αρχή της αναλογικότητας.........................................................................................................................
355
Ως προς την αρχή της ασφάλειας δικαίου.......................................................................................................................................
356
Ως προς την αρχή της προβλεψιμότητας.....................................................................................................................
357
Ως προς την αρχή της αμεροληψίας.............................................................................................................................
358
Η ελληνική νομολογία ως προς το ζήτημα της εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου της ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων κατά το στάδιο της εκτέλεσής τους.............................................................................................................................................
359
Ως προς τις κατ’ ιδίαν διατάξεις των οδηγιών 2014/24 και 2014/23.....................................................................................................................................
361
Η παράλειψη εφαρμογής των κανόνων του κοινοτικού δικαίου από τα διαιτητικά δικαστήρια στην πράξη..........................................................................................................................................
363
Το ζήτημα της αυτεπάγγελτης εξέτασης της συνταγματικότητας και της συμφωνίας με το κοινοτικό δίκαιο από τα διαιτητικά δικαστήρια.................................................................................................................................
364
Οι διατάξεις του ΑΚ................................................................................................................................................
367
Οι «Γενικές Αρχές» και οι γενικές ρήτρες του ΑΚ................................................................................................................................................
368
Οι διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού του ΑΚ................................................................................................................................................
368
Το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
369
Οι ουσιαστικές ρυθμίσεις FIDIC που ενσωματώνονται σε συμβατικά τεύχη και κείμενα συμβάσεων................................................................................................................................
370
Το ειδικό καθεστώς των συμβάσεων που κυρώνονται με ειδικούς νόμους και αφορούν σε κατασκευαστικό αντικείμενο................................................................................................................................
371
Ειδικά οι συμβάσεις παραχώρησης δημοσίων έργων μετά το 1990 - Η κύρωση με νόμο και οι εφαρμοστέες ειδικές διατάξεις αυτών.........................................................................................................................................
371
Η σύμβαση παραχώρησης του αεροδρομίου των Σπάτων.......................................................................................................................................
372
Η σύμβαση παραχώρησης για τη ζεύξη Ρίου - Αντιρρίου...................................................................................................................................
375
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για το μετρό Θεσσαλονίκης...........................................................................................................................
375
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για την Αττική Οδό.............................................................................................................................................
376
Αντικείμενο των κατασκευαστικών διαιτησιών του Ν. 2445/1996 για την Αττική Οδό.............................................................................................................................................
379
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για την Υποθαλάσσια Σήραγγα Θεσσαλονίκης...........................................................................................................................
383
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για τον Αυτοκινητόδρομο Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα και Κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη.......................................................................................................................................
390
Οι βασικές διαφορές σε σχέση με τον αυτοκινητόδρομο και οι εκδοθείσες διαιτητικές αποφάσεις.................................................................................................................................
390
Η συμφωνία τροποποίησης της σύμβασης παραχώρησης για τον αυτοκινητόδρομο Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα (Μορέας) .....................................................................................................................................................
397
Το ιδιαίτερο ζήτημα των τεσσάρων αυτοκινητοδρόμων και της παραίτησης από οικονομικές διεκδικήσεις το 2013 μέσω της συμφωνίας επανεκκίνησης των έργων αυτών.........................................................................................................................................
398
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για τον Αυτοκινητόδρομο Ε- 65................................................................................................................................................
399
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για τον Αυτοκινητόδρομο Ιόνια Οδός...........................................................................................................................................
399
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για τον Αυτοκινητόδρομο Μαλιακός-Κλειδί (Αιγαίου) .....................................................................................................................................................
400
Η σύμβαση παραχώρησης δημοσίου έργου για τον Αυτοκινητόδρομο Κόρινθος-Πάτρα.........................................................................................................................................
403
Η συμφωνία τροποποίησης των συμβάσεων αυτών με το Ν. 4219/2013 (ΦΕΚ Α’ 269/11.12.2013) «Κύρωση των Συμφωνιών Τροποποίησης των συμβάσεων παραχώρησης των μεγάλων οδικών έργων και ρύθμιση συναφών θεμάτων» .....................................................................................................................................................
405
Αποτίμηση της νομολογίας των διαιτητικών δικαστηρίων επί διαφορών από συμβάσεις παραχώρησης...........................................................................................................................
405
Η ερμηνεία της νομοθεσίας των δημοσίων έργων από τα διαιτητικά δικαστήρια - Νομολογία διαιτητικών δικαστηρίων..............................................................................................................................
406
Συμβατικά τεύχη και όροι - Εκτέλεση του έργου..........................................................................................................................................
407
Ισχύς της διακήρυξης................................................................................................................................
407
Ισχύς του τεύχους διευκρινίσεων...........................................................................................................................
408
Όροι σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης...................................................................................................................................
409
Προθεσμίες εκτέλεσης του έργου και παράταση προθεσμιών - Εντολή επιτάχυνσης........................................................................................................................................
412
Παράταση προθεσμιών χωρίς αίτημα του αναδόχου...................................................................................................................................
412
Παράταση προθεσμιών με ή χωρίς αναθεώρηση.............................................................................................................................
414
Εντολή επιτάχυνσης...............................................................................................................................
414
Διακοπή εργασιών....................................................................................................................................
415
Πρόβλεψη περί ασφάλισης του έργου - Έννοια ασφαλιστικών κινδύνων....................................................................................................................................
417
Πιστοποιήσεις πληρωμής (λογαριασμοί) - Σύνταξη, έγκριση δαπανών και περικοπές..........................................................................................................................................
419
Υπολογισμός δεδουλευμένων τόκων του αναπόσβεστου μέρους της προκαταβολής..................................................................................................................................
420
Πληρωμή απολογιστικών εργασιών - Υπολογισμός δαπάνης και αναθεώρησης..........................................................................................................................................
421
Αναθεώρηση - Χρόνος υπολογισμού.............................................................................................................................
424
Τόκοι υπερημερίας..............................................................................................................................
426
Κρατήσεις υπέρ τρίτων.........................................................................................................................................
427
Ανακεφαλαιωτικοί Πίνακες Εργασιών (ΑΠΕ) και Πρωτόκολλα Κανονισμού Τιμών Μονάδος Νέων Εργασιών (ΠΚΤΜΝΕ) - Επιπλέον και επί έλαττον εργασίες.....................................................................................................................................
428
Προϋποθέσεις σύνταξης/έγκρισης και περιεχόμενο ΑΠΕ - Ένταξη συμπληρωματικών εργασιών....................................................................................................................................
428
Κανόνες που διέπουν τη σύνταξη τιμών μονάδος νέων εργασιών....................................................................................................................................
431
Προσαύξηση των τιμών μονάδος νέων εργασιών λόγω απρόβλεπτων συνθηκών κατά την εκτέλεση του έργου..........................................................................................................................................
433
Πρόσθετες εργασίες.....................................................................................................................................
435
Πρόσθετες εργασίες λόγω ανακριβών στοιχείων που χορηγήθηκαν στους διαγωνιζομένους από την αναθέτουσα αρχή............................................................................................................................................
435
Τροποποίηση κατασκευαστικού αντικειμένου δίχως ευθύνη του αναδόχου...................................................................................................................................
437
Εργασίες επί έλαττον.......................................................................................................................................
437
Υπερημερία του Κυρίου του Έργου.........................................................................................................................................
439
Έννοια της υπερημερίας και προϋποθέσεις για την περιέλευση του Κυρίου του Έργου σε υπερημερία...............................................................................................................................
439
Δικαίωμα αποζημίωσης του αναδόχου για θετικές ζημίες κατόπιν υποβολής έγγραφης όχλησης......................................................................................................................................
441
Υπολογισμός αποζημίωσης του αναδόχου - Υποχρέωση αναδόχου για περιορισμό των ζημιών του..............................................................................................................................................
442
Απρόβλεπτη μεταβολή συνθηκών ως προς την εκτέλεση του έργου - Εφαρμογή της αρχής της καλής πίστης.........................................................................................................................................
443
Εισαγωγή - Προϋποθέσεις εφαρμογής των γενικών ρητρών ΑΚ 200, 288..............................................................................................................................................
443
Περιπτώσεις απρόβλεπτης μεταβολής συνθηκών..................................................................................................................................
445
Αδικαιολόγητος πλουτισμός................................................................................................................................
447
Αποτίμηση σε σχέση με τη νομολογία των τακτικών δικαστηρίων επί διαφορών που διέπονται από τη νομοθεσία δημοσίων έργων.........................................................................................................................................
448
Νομολογία διαιτητικών δικαστηρίων επί λοιπών κατασκευαστικών διαφορών........................................................................................................................................
450
Τροποποίηση αντικειμένου και πληρωμή εργασιών....................................................................................................................................
451
Ευθύνη / Υπερημερία του ΚτΕ βάσει των διατάξεων του ΑΚ................................................................................................................................................
452
Εφαρμογή της αρχής της καλής πίστης.........................................................................................................................................
455
Συμπέρασμα μέρους Γ’..................................................................................................................................................
457
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...........................................................................................
459
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.........................................................................................................................
463
Βιβλία..........................................................................................................................................
463
Ελληνικά.....................................................................................................................................
463
Ξενόγλωσσα..............................................................................................................................
469
Άρθρα - Γνωμοδοτήσεις.........................................................................................................................
471
Ελληνικά.....................................................................................................................................
471
Ξενόγλωσσα..............................................................................................................................
475
Ηλεκτρονικές - διαδικτυακές πηγές..........................................................................................................................................
477
Ελληνικές....................................................................................................................................
477
Ξενόγλωσσες.............................................................................................................................
478
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ.............................................................................................................................
481
Εθνική νομολογία..................................................................................................................................
481
ΑΕΔ.............................................................................................................................................
481
Νομολογία πολιτικών δικαστηρίων..............................................................................................................................
481
Αρείου Πάγου.........................................................................................................................................
481
Ολομέλειας................................................................................................................................
481
Τμημάτων...................................................................................................................................
482
Εφετείων....................................................................................................................................
485
Πρωτοδικείων...........................................................................................................................
486
Ειρηνοδικείων...........................................................................................................................
487
Νομολογία διοικητικών δικαστηρίων..............................................................................................................................
487
Συμβουλίου της Επικρατείας................................................................................................................................
487
Ολομέλειας................................................................................................................................
487
Τμημάτων...................................................................................................................................
488
Επιτροπής Αναστολών................................................................................................................................
492
Διοικητικών Εφετείων....................................................................................................................................
492
Νομικό Συμβούλιο του Κράτους......................................................................................................................................
492
Κοινοτική νομολογία..................................................................................................................................
493
Δικαστηρίου Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ πρώην ΔΕΚ) .....................................................................................................................................................
493
Γενικού Δικαστηρίου Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΓΔΕΕ πρώην ΠΕΚ) .....................................................................................................................................................
496
Νομολογία αλλοδαπών δικαστηρίων..............................................................................................................................
496
Γαλλία.........................................................................................................................................
496
Συμβουλίου της Επικρατείας (Conseil d’Etat) .....................................................................................................................................................
496
Αρείου Πάγου (Cour de cassation) .....................................................................................................................................................
496
Εφετείων (Cours d’appel) .....................................................................................................................................................
496
Γερμανία....................................................................................................................................
497
Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Γερμανίας...................................................................................................................................
497
Διαιτητικές αποφάσεις.................................................................................................................................
497
Αποφάσεις διαιτητικής διαδικασίας ICC..............................................................................................................................................
497
Αποφάσεις διαιτητικής διαδικασίας ad hoc ICC..............................................................................................................................................
497
Διαιτητικές αποφάσεις κατατεθειμένες στο βιβλίο διαιτησιών του Πρωτοδικείου Αθηνών......................................................................................................................................
499
Πορίσματα Επιτροπών Επίλυσης Τεχνικών Διαφορών..................................................................................................................................
500