Τὸ ἀνὰ χείρας πόνημα ἀποτελεῖ τὴ διδακτορική μου διατριβή, ὅπως αὐτὴ διαμορφώθηκε μετὰ τὶς ὑποδειχθεῖσες διορθώσεις τῆς ἑπταμελοῦς ἐπιτροπῆς κατὰ τὴ διαδικασία τῆς παρουσίασής της. Τὸ ἔργο αὐτὸ εἶναι καρπὸς τῆς ἀγάπης μου γιὰ τὴ φιλοσοφία καὶ τῆς πολύχρονης καὶ ἐπίπονης ἐρευνητικῆς μου προσπάθειας. Τὸ παρὸν φιλοδοξεῖ νὰ καλύψει ἕνα πραγματικὸ κενὸ τόσο στὴν ἀρχαία φιλοσοφία, ὅσο καὶ στὸν σχολιασμὸ τῆς διανόησης τοῦ Πλωτίνου, ἀφοῦ μέχρι σήμερα παγκοσμίως δὲν ἔχει γραφτεῖ οὔτε ἕνα ἄρθρο ποὺ νὰ ἀναφέρεται στὴν ἔννοια τοῦ δραματικοῦ στὴν πλωτινικὴ ὀντολογία. Ὡς ἐκ τούτου, προσπάθησα νὰ διερευνήσω τὴν παρουσία, τὰ χαρακτηριστικὰ καὶ τὶς συνιστῶσες τοῦ δραματικοῦ στοιχείου ὡς ὀντολογικῆς κύρια κατηγορίας στὶς Ἐννεάδες. Δὲν περιορίστηκα ὅμως, στὴ λειτουργία τῆς ἐξεταζόμενης ἔννοιας στὸ πλωτινικὸ ἔργο, ἀλλὰ ἐπεκτάθηκα σ΄ὅλη τὴν ἀρχαία φιλοσοφία, ἀφοῦ ὡς γνωστὸν τὸ μεταφυσικὸ σύστημα τοῦ Πλωτίνου ἀποτελεῖ σύνθεση ὅλης σχεδὸν τῆς προγενέστερης φιλοσοφικῆς παράδοσης. Τὸ γεγονὸς τῆς πρωτοτυπίας τοῦ θέματος, τῆς ἀπέραντης ὕλης ὡς ἀναφορὰ στὶς πηγές, καὶ τῆς ἐλλιποῦς δευτερεούσης βιβλιογραφίας, καθιστοῦσε τὸ ἔργο μου ἀρκετὰ δύσκολο καὶ ὡς ἐκ τούτου ἀπολογοῦμαι γιὰ τὰ ὅποια σφάλματα καὶ ἀβλεπτήματα ποὺ εἶναι δυνατὸν νὰ παρατηρηθοῦν. Γιὰ ἕνα πράγμα εἶμαι ὅμως βέβαιος: ὅτι τὸ πόνημα αὐτὸ τὸ ἔκανα μὲ ἀγάπη, ἔχοντας ἐπίγνωση τῶν εὐθυνῶν μου.
Παραδίδοντας αὐτὸ τὸ ἔργο στὸ ἀναγνωστικὸ κοινό, εἰδικὸ καὶ μή, δράττομαι τῆς εὐκαιρίας νὰ εὐχαριστήσω ἐκ βάθους καρδίας τὰ μέλη τῆς τριμελοῦς συμβουλευτικῆς ἐπιτροπῆς: τὸν ἐπιβλέποντα καθηγητὴ τῆς διατριβῆς μου, κ. Ἀνδρέα Μάνο, Ἀναπληρωτὴ Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Τμήματος Ἑλληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, τὸν κ. Χρῆστο Τερέζη, Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν καὶ τὸν κ. Παναγιώτη Καρακατσάνη, Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Παιδαγωγικοῦ τμήματος τοῦ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης καθὼς καὶ τὰ μέλη τῆς ἑπταμελοῦς ἐπιτροπῆς ποὺ ἐνέκριναν τὴ διατριβή, ἐκτὸς τῶν ἀναφερομένων, τούς: κ. Θεοδόση Πελεγρίνη, Καθηγητὴ Φιλοσοφίας καὶ Κοσμήτορα τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, κ. Σωκράτη Δεληβογιατζή, Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Παναγιώτη Δόϊκο, Ἐπίκουρο Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καὶ κ. Γεώργιο Ζωγραφίδη, Ἐπίκουρο Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ἐπίσης θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω τὸν Καθηγητὴ Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, κ. Κωνσταντῖνο Νιάρχο ποὺ μοῦ ἔδωσε τὴν εὐκαιρία μέσα ἀπὸ τὴ συμμετοχή μου σὲ σεμινάρια καὶ συνέδρια ποὺ ὀργάνωσε μὲ τοὺς συνεργάτες του, νὰ ἐκδηλώσω καὶ νὰ ἐκφράσω τὶς πρῶτες φιλοσοφικὲς ἀνησυχίες μου. Ὀφείλω ἐπίσης νὰ ὁμολογήσω, ὅτι στὸν δύσβατο ἀλλὰ γοητευτικὸ δρόμο τῆς ἔρευνας καὶ τῆς ἐπιστήμης εἶχα πάντοτε ἀρωγὸ τὸν ἀγαπημένο δάσκαλό μου, τὸν διακεκριμένο κλασικὸ φιλόλογο καὶ συγγραφέα, Δρα Γεράσιμο Ἀ. Μαρκαντωνᾶτο, πρ. Σχολικὸ Σύμβουλο, ὁ ὁποῖος πάντοτε μὲ περισσὴ ἀγάπη καὶ φροντίδα κατηύθυνε κάθε νέο ἐπιστημονικὸ καὶ συγγραφικὸ ἐγχείρημά μου. Τὸν ἀκάματο δάσκαλό μου, ὁλόψυχα εὐγνωμονῶ καὶ εὐχαριστῶ γιὰ ὅσα ἀφειδῶς μοῦ ἔχει προσφέρει, καθὼς καὶ τὸν υἱό του, Ἀνδρέα Μαρκαντωνᾶτο, Ἀναπληρωτὴ Καθηγητὴ τοῦ Τμήματος Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, γιὰ τὴν ἄριστη συνεργασία μας καὶ τὴν πολύτιμη βοήθειά του σὲ κάθε ἐπιστημονικὴ καὶ ἐρευνητικὴ προσπάθειά μου.
Εὐχαριστίες ὀφείλω ἐπίσης, στὴν οἰκογένειά μου, τὴ σύζυγό μου Πολίνα καὶ τὰ δυό μας παιδιὰ Στάθη καὶ Μαριαλέτα, ποὺ μὲ περισσὴ κατανόηση στάθηκαν δίπλα μου στὶς δύσκολες, ἀλλὰ ὄμορφες στιγμὲς τοῦ ἀνωτέρω ἐγχειρήματος. Ἐπίσης θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω τὸ τμῆμα τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων, ποὺ μέσω τῆς τετραετοῦς ἐκπαιδευτικῆς ἀδείας ποὺ μοῦ χορήγησε, μοῦ ἐξασφάλισε τὸν ἀπαιτούμενο χρόνο γιὰ τὴν ἐκπόνηση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τῆς ἀνὰ χείρας διατριβῆς, καὶ τέλος τὴ Διευθύντρια τοῦ Ε. Γυμνασίου & Λ.Τ. Μάνδρας Ἀττικῆς, κα Μαρία Σαραντοπούλου γιὰ τὴν ἐν γένει κατανόηση καὶ συμπαράσταση ποὺ ἔδειξε στὴ συνεργασία μας, λαμβάνοντας πάντοτε σοβαρὰ ὑπόψη τὶς αὐξημένες ὑποχρεώσεις μου, ἔναντι τοῦ ἐπιχειρούμενου ἐκ μέρους μου ἐρευνητικοῦ ἔργου.
Τέλος, ὀφείλω νὰ εὐχαριστήσω τὴ φίλη Ἀναστασία Παμουκτσόγλου, Δρα Κοινωνιολογίας τῆς Ἐκπαίδευσης, πρ. Πάρεδρο τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου ποὺ μὲ περισσὴ φροντίδα διάβασε καὶ ἐπιθεώρησε τὸ τελικὸ δοκίμιο.
.............................................................................................................................. 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΓΕΝΙΚΩΣ
I.1 Ἡ ἔννοια τοῦ δραματικοῦ καὶ τὸ δραματικὸ στοιχεῖο
στὸ Σύμπαν, στὴ φύση, στὴν κοινωνία καὶ στὸν ἄνθρωπο.......................................... 17
I.2 Ἡ Σχέση τοῦ δραματικοῦ πρὸς τὸ τραγικὸ στοιχεῖο..................................................... 25
I.3 Τὸ δραματικὸ ὡς αἰσθητικὴ καὶ ὀντολογικὴ κατηγορία................................................ 35
I.4 Ἱστορικὴ ἐξέταση τῆς ἔννοιας τοῦ δραματικοῦ............................................................. 41
I.5 Πλωτίνος καὶ Νεοπλατωνισμὸς........................................................................................ 55
Ι.6 Σύντομη ἀνάλυση τοῦ ὀντολογικοῦ συστήματος τοῦ Πλωτίνου................................ 59
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΥΠΟΣΤΑΣΕΩΝ
ΙΙ.1 Ἡ δυναμικὴ σιωπὴ τοῦ Ἑνὸς............................................................................................. 67
ΙΙ.2 Ἡ πρώτη ἀπορροή: ἡ ὠδίνη τῆς τελειότητας................................................................. 77
ΙΙ.3 Ὁ Νοῦς ὡς ταυτότης καὶ ἑτερότης................................................................................... 85
ΙΙ.4 Ἡ ἀμεσότης τῆς πρώτης ἀπορροῆς καὶ ἡ ἄχρονος ζωὴ τοῦ Νοῦ................................. 91
ΙΙ.5 Ἡ ἔνταση τῆς θεωρίας στὴν περιοχὴ τοῦ Νοῦ............................................................... 99
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Η ΚΑΘΟΔΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
ΙΙΙ.1 Ἡ ὑπόσταση Ψυχή, ἡ ψυχὴ τοῦ κόσμου καὶ οἱ ἀτομικὲς ψυχὲς................................. 105
ΙΙΙ.2 Ὁ δραματικὸς διχασμὸς τῆς ψυχῆς.................................................................................. 115
ΙΙΙ.3 Ἡ δραματικὴ κάθοδος τῆς ψυχῆς στὰ σώματα.............................................................. 121
ΙΙΙ.4 Ἡ ἀποδυνάμωση τῆς ψυχικῆς δυνάμεως καὶ ἡ αὐξημένη ἑτερότης......................... 129
ΙΙΙ.5 Σχέση ψυχῆς καὶ ὕλης: τὸ δραματικὸ στὰ ὅρια τοῦ τραγικοῦ..................................... 137
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η ΑΝΟΔΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
ΙV.1 Ἡ ἐνεργοποίηση τῆς δραματικῆς ἀναστροφῆς.............................................................. 147
IV.2 Ἀρετολογία : κατώτερες καὶ ἀνώτερες ἀρετὲς.............................................................. 157
IV.3 Ἡ ἄσκηση τῆς ψυχῆς διὰ τῆς φιλοσοφίας....................................................................... 167
IV.4 Ἀπὸ τοῦ «καθαίρεσθαι» στὸ «κεκαθάρθαι»................................................................... 175
IV.5 Ἡ μυστικὴ θέα...................................................................................................................... 181
Ἐπιλεγόμενα.................................................................................................................................. 189
Abstract......................................................................................................................................... 193
Eὑρετήριο Ἐννοιῶν....................................................................................................................... 195
Eὑρετήριο Κύριων Ὀνομάτων.................................................................................................... 199
Βιβλιογραφία................................................................................................................................. 201
