Τέσσερις ήταν οι μεγάλες αγάπες στη ζωή μου μετά από την οικογένειά μου.

Τα παιδιά με την αγνότητα και την αθωότητά τους, με την ανυστερόβουλη αγάπη που προσφέρουν, με τους ανεπιτήδευτους τρόπους συμπεριφοράς.

Τα λουλούδια με το υπέροχο μεθυστικό άρωμα, την ασύγκριτη ομορφιά και το παιγνίδισμα των χρωμάτων.

Τα πουλιά, γιατί έχουν ανοιχτούς ορίζοντες και προσδιορίζουν την απόλυτη αίσθηση της ελευθερίας.

Οι γυναίκες, γιατί μας δίνουν και στη συνέχεια μας ομορφαίνουν τη ζωή, για τον υπέροχο συναισθηματικό τους κόσμο και γιατί ξέρουν να αγαπούν.

Με την πρώτη μου μεγάλη αγάπη, τα παιδιά, θα ασχοληθώ, που επί 33 χρόνια είχα την ευτυχία να συναναστρέφομαι και να μου μεταδώσουν την ξενοιασιά, την απλότητα, την αφτιασίδωτη αγάπη τους.

Όλα αυτά τα χρόνια τι αγώνας και τι αγωνία να μάχεσαι να μετουσιώσεις το σκοτάδι σε φως. Να προσπαθείς να ταξιδέψεις στα δύσβατα μονοπάτια της γνώσης. Να αγωνίζεσαι να ανοίξεις καινούριους ορίζοντες στο ακατέργαστο παιδικό μυαλό, όπως το γλύπτη που σμιλεύει και μορφοποιεί τον ακατέργαστο βράχο.

Δεν ξεχνώ πόσο αχόρταγα ρουφούσαν τις φανταστικές περιπλανήσεις στα πέρατα της γης. Πόσο ενδιαφέρον έδειχναν να μαθαίνουν για καινούργιους τόπους και ανθρώπους. Τους άρεσε πολύ όταν στη φαντασία τους ξεδιπλώνονταν καινούριοι τόποι και κόσμοι άγνωστοι. Τους άρεσε να ξεφεύγουν νοερά από τα στενά όρια της ιδιαίτερης παρτίδας τους, σαν το χελιδονόψαρο που μάχεται να ξεπεράσει τη μοίρα του, να σπάσει τα σύνορα και τη σιγουριά τού συνηθισμένου και να πετάξει στον αέρα, δηλαδή στο άγνωστο.

Η όλη προσπάθεια του εκπαιδευτικού να μεταδώσει γνώσεις και αξίες στο ωραιότερο κομμάτι της κοινωνίας μας, δίνει νόημα και αξία στη ζωή του.

Ο δάσκαλος έχει τη δύναμη – την παντοδυναμία θα ‘λεγα – να πλάσει, όπως θέλει, την άμορφη μαλακή ζύμη. Στο χέρι του είναι να αλλάξει τον κόσμο και να δημιουργήσει Ανθρώπους ελεύθερους. Γιατί αν το νόημα της ζωής τού κάθε ανθρώπου είναι να δημιουργεί αξίες, αυτό το νόημα βρίσκει την τέλεια πραγμάτωσή του στον εκπαιδευτικό. Η παιδεία, στην ολότητά της, είναι ο στίβος όπου οι αξίες πραγματώνονται. Έχει λοιπόν χρέος ο κάθε λειτουργός της να υπηρετήσει με συνέπεια, με σεβασμό και να δώσει ό,τι καλύτερο μπορεί. Ο χώρος της παιδείας δεν είναι ματαιοπραξία, είναι αξία που μπορεί να πραγματοποιηθεί. Άλλωστε δεν καταξιώνεται ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο εκπαιδευτικός, αν δεν καταφέρει να μεταλαμπαδεύσει αξίες και όχι μόνο γνώσεις.

Χρέος ακόμη κάθε εκπαιδευτικού, είναι να βγάλει ανθρώπους ελεύθερους. Γιατί ο αληθινά ελεύθερος μπορεί να σταθεί πλάι στο συνάνθρωπο με ενσυναίσθηση, να τον βοηθήσει, να του συμπαρασταθεί, να τον στηρίξει ανυστερόβουλα.

Άραγε υπάρχει ωραιότερο συναίσθημα από το να κάνεις το χρέος σου και να δίνεις απλόχερα αυτό που έχεις;

Ο κάθε εκπαιδευτικός ασφαλώς έχει βιώσει καταστάσεις και γεγονότα, που σίγουρα έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη του. Θα προσπαθήσω και εγώ να ανασύρω από το συρτάρι της μνήμης μου όσα δεν κατάφερε να σβήσει ο χρόνος, τα οποία μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση.

Όχι για να παρουσιάσω τα ευτράπελα που συμβαίνουν συχνά σε κάθε σχολική τάξη, αλλά να προσπαθήσω μέσα από τα περιστατικά αυτά να αποκρυπτογραφήσω τον τρόπο σκέψης, το συναίσθημα, τον ψυχισμό και τις αντιδράσεις των μικρών μαθητών στα διάφορα ερεθίσματα, που πολλές φορές μας ξαφνιάζουν, άλλοτε αρκετά και άλλοτε λιγότερο ευχάριστα.

Ασφαλώς και δεν “κομίζω γλαύκα εις Αθήνας”, γιατί με το αντικείμενο έχουν ασχοληθεί πάρα πολλοί άξιοι παιδαγωγοί σε όλο τον κόσμο και τους είμαστε ευγνώμονες που μας βοήθησαν να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε κάπως αυτό τον άγνωστο που λέγεται παιδί και που πιστεύω ότι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι το γνωρίζει και μπορεί να ερμηνεύσει επακριβώς τις αντιδράσεις του στα διάφορα ερεθίσματα, στις εικόνες και στις παραστάσεις που συντελούνται στον περίγυρό του και που βιώνει καθημερινά, από τις πρώτες ημέρες της ζωής του, αλλά και πριν τη γέννησή του.

Σκοπός μου δεν είναι να αποτελέσει η προσπάθεια αυτή μάθημα παιδαγωγικής και ψυχολογίας, ούτε μεθοδολογία της διδακτικής πράξης. Αυτά είναι για τους σπουδαστές των παιδαγωγικών τμημάτων.

Επιθυμία μου είναι, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα αντίδρασης των μικρών μαθητών, με απλά κατανοητά λόγια, να μπορέσουν οι γονείς να καταλάβουν, ότι το παιδί τους δεν είναι ένα άβουλο πλάσμα, αλλά μια ξεχωριστή οντότητα και μια πολυσχιδής προσωπικότητα, που χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης και προσοχής.

Το παιδί έχει ανάγκη από αγάπη και στοργή. Να του δείξουμε ότι κατανοούμε το όποιο πρόβλημά του, ασχέτως αν εμείς οι μεγάλοι το πρόβλημά του αυτό το θεωρούμε ασήμαντο. Για το παιδί μπορεί να είναι πολύ σημαντικό.

Συνήθως εμείς οι μεγάλοι, επειδή ενδεχομένως αντιμετωπίζουμε προβλήματα με τον εργοδότη μας, τον προϊστάμενό μας ή κάποιον από τον περίγυρό μας, δε σκύβουμε με κατανόηση στα προβλήματα που το απασχολούν, αλλά καμιά φορά εκτονωνόμαστε στο παιδί, αντιδρώντας βίαια πολλές φορές στις διάφορες αταξίες ή στην ανυπακοή του, ασκώντας όλη τη γονική μας εξουσία πάνω του, μιας και δε μπορούμε να ασκήσουμε καμιά άλλου είδους εξουσία σε κανέναν άλλον, προκειμένου να αποζημιωθούμε.

Ευχαριστώ το Θεό, που μου έδωσε την ευκαιρία να εισδύσω στην άβυσσο της ψυχής των παιδιών και να μπορέσω κάπως να ερμηνεύσω όσα δεν μπορούσαν να εκφραστούν.

Από τη θητεία μου στα διάφορα σχολεία της Θράκης και της Κρήτης προσπάθησα να θυμηθώ όσα περισσότερα μπορούσα. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, αφ’ενός γιατί η μνήμη μου έχει αδυνατίσει και αφ’ετέρου οι αναμνήσεις αυτές δεν ήταν ανώδυνες. Στην ψυχή μου μέσα βρίσκεται ένα λεύκωμα από εικόνες, μορφές αγαπημένες, υπέροχες φυσιογνωμίες, που όλα αυτά τα χρόνια μου πρόσφεραν πάρα πολλές συγκινήσεις.

Να γιατί η προσπάθεια να ξεφυλλίσω το λεύκωμα της μνήμης μου και να ξαναζήσω τα παλιά, όσα δεν είχαν ξεθωριάσει και σβηστεί ολότελα με τα χρόνια, με μαστίγωνε και με πονούσε αφάνταστα. Όμως ο άγριος ξυλοδαρμός στο δρόμο κάποιου παιδιού και από τους δύο γονείς του με έκανε να σκεφτώ ότι δεν έχω το δικαίωμα ούτε εγώ ούτε οποιοσδήποτε συναναστρέφεται με παιδιά να σιωπά. Η σιωπή στις περιπτώσεις αυτές θεωρώ ότι δεν είναι χρυσός. Είναι συνενοχή.

Η παρούσα προσπάθεια αποτελείται από δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται τα γεγονότα που αναφέρονται στις αντιδράσεις των παιδιών και καταγράφονται όπως ακριβώς συνέβησαν. Όπως είναι φυσικό αλλάζουν τα ονόματα των παιδιών καθώς και τα ονόματα των σχολείων και των χωριών που έλαβαν χώρα τα περιστατικά αυτά. Προσπάθησα επίσης στην ενότητα αυτή να αποφύγω όσο μπορούσα να χρησιμοποιήσω έννοιες και όρους ψυχολογίας, όπως και να ερμηνεύσω ψυχολογικά τις συμπεριφορές των παιδιών που αναφέρονται, γιατί εκείνο που με ενδιέφερε ήταν να φανεί η διαφορετικότητα στον τρόπο σκέψης και αντίδρασης του παιδιού από αυτή του ενήλικα, ώστε οι γονείς να βγάλουν τα συμπεράσματά τους.

Στη δεύτερη ενότητα δίνεται προτεραιότητα στον τρόπο αντιμετώπισης των αντιδράσεων και των συμπεριφορών των παιδιών για τη σωστή ψυχοσωματική τους ανάπτυξη, σε ορισμένους μόνο ευαίσθητους τομείς, που έχουν να κάνουν με τις ψυχολογικές επιπτώσεις πάνω τους.

Είναι γνωστό ότι πολλά ψυχολογικά προβλήματα που παρουσιάζουν οι ενήλικες (και είναι γνωστές οι συνέπειες) έχουν τη ρίζα τους στον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν στην παιδική τους ηλικία.

Ο άνθρωπος, λέει ο Φρόυντ, είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας.