Το χρονικό διάστημα μεταξύ 1856 και 1919 αποτελεί για τη Θεσσαλονίκη την πιο πολυκύμαντη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της. Κατά την πρώτη τριακονταετία η Θεσσαλονίκη, που ήταν τότε μια σημαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωμανική πόλη, αντιμετώπισε με επιτυχία την πρόκληση των θεσμικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακμή, και παρουσίασε σημαντικότατη οικονομική, δημογραφική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη, ενώ κατά τη δεύτερη τριακονταετία κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών αναμετρήσεων που διαδραματίσθηκαν κατά την τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η συμμετοχή του εβραϊκού πληθυσμού στις προαναφερόμενες διαδικασίες συνιστά τη μοναδικότητα της κοινότητας.

Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο, διερευνήθηκε καταρχήν το ζήτημα της δημογραφικής του διάστασης και ανάπτυξης σε σχέση με τα άλλα στοιχεία που συναποτελούσαν τον πληθυσμό της πόλης. Στη συνέχεια, μελετήθηκαν τα ζητήματα της θεσμικής οργάνωσης και ανασυγκρότησης της κοινότητας, σύμφωνα με τις επιταγές των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, των Tanzimat, σε σχέση σε πολλές περιπτώσεις με τις άλλες σημαντικές κοινότητες της αυτοκρατορίας. Στο πλαίσιο αυτό μελετήθηκαν οι τομείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύματα της κοινότητας και οι πρωτοβουλίες που ανέλαβε για τη δημιουργία νέων εβραϊκών συνοικιών μετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917.

Το ζήτημα της εκπαιδευτικής και ιδεολογικής δραστηριότητας της κοινότητας μελετήθηκε χωριστά, καθώς ο εκσυγκρονισμός της εβραϊκής εκπαίδευσης αποτέλεσε τη σημαντικότερη απόδειξη της θεσμικής αλλά και της ιδεολογικής αναδιάρθρωσης της κοινότητας. Εκτός από τα σχολεία μελετήθηκαν οι μέθοδοι και οι τομείς διδασκαλίας, οι σύλλογοι πολιτιστικής επιμόρφωσης, η επαγγελματική χειραφέτηση των Εβραίων, η πνευματική ανάπτυξη και, τέλος, τα νέα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα που επικράτησαν στη Θεσσαλονίκη ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Τέλος, η πολιτική φυσιογνωμία της κοινότητας διερευνήθηκε σε δύο υποάξονες: καταρχήν ως προς τη θέση της για το «εβραϊκό ζήτημα», που τη συγκεκριμένη εποχή εκφράζεται μέσα από το σιωνιστικό κίνημα, και κατά δεύτερο λόγο ως προς τα στάδια που διέρχεται η κοινότητα έως ότου κατορθώσει να ενσωματωθεί στο νέο εθνικό κράτος.

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]