Ο θρύλος που περιβάλλει, τα μοναστήρια και τα ερημητήρια της Κρήτης δημιουργεί δέος σ` όποιον αποφασίσει να ασχοληθεί με την ιστορία τους. Μοιάζουν με θρύλο ακόμη και τα γεγονότα εκείνα που σημάδεψαν την ιστορική πορεία της Κρήτης, με πιο χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αρκαδικής Εθελοθυσίας. (. . .) Ασκητικές μορφές ορθοδόξων ερημιτών, που πέρασαν τη ζωή τους σε σπήλαια, αλλά και λόγιοι μοναχοί, που σε σκοτεινές για την Κρήτη εποχές δίδασκαν σε κύκλους μαθητών στην ερημιά των Αστερουσίων ή έγραφαν σχόλια στον Αριστοτέλη, κοσμούν τον ατέλειωτο κατάλογο των Κρητών καλογήρων. Το δέος όμως μεγαλώνει όταν αρχίσει η αναζήτηση πηγών και ιστορικών στοιχείων. Οι πληροφορίες για τα περισσότερα κρητικά μοναστήρια είναι διάσπαρτες σε επιστημονικά συγγράμματα και δυσεύρετες σήμερα εκδόσεις. Επιπλέον υπάρχουν αρχεία και πηγές που δεν έχουν ως σήμερα ερευνηθεί. Υπάρχουν βέβαια και μερικές καλές μελέτες για αντίστοιχα μοναστήρια, αλλά απουσιάζει μια συνολική ιστορική αντιμετώπιση των μοναστικών κέντρων του νησιού. (. . .) Στην έκδοση αυτή γίνεται μία προσπάθεια να συγκεντρωθούν πολλές από τις υπάρχουσες ιστορικές πληροφορίες για τα κρητικά μοναστήρια, αλλά και να δημοσιευθεί το υλικό που προέκυψε από την έρευνά μου σε πηγές που υπάρχουν στην Κρήτη (Αρχεία Μοναστηριών, Δημογεροντιών και Μητροπόλεων, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο, Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στα Χανιά, Βικελαία Βιβλιοθήκη κ.α.). Τα περισσότερο γνωστά στοιχεία δημοσιεύονται εδώ μάλλον συνοπτικά σε σχέση με τα λιγότερο γνωστά. (. . .) Τα μοναστήρια και τα ερημητήρια εξετάζονται σε ενότητες κατά γεωγραφικές περιοχές (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων). Ο πρώτος τόμος περιέχει 24 ενότητες με στοιχεία και πληροφορίες για 144 μοναστήρια και ερημητήρια. (. . .)

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]